Vaak verdwijnen publicaties van onderzoekers achter de paywall van wetenschappelijke tijdschriften, maar de Nederlandse universiteiten zijn vastbesloten om daar een einde aan te maken. Ze onderhandelen met allerlei uitgeverijen om open access in de wetenschap te bereiken.

Dat is nu gelukt bij een uitgeverij van scheikundige tijdschriften. Als een Nederlandse chemicus straks een artikel publiceert in het invloedrijke Journal of the American Chemical Society of andere tijdschriften van deze uitgeverij, dan kan iedereen het gratis lezen.

“Uitgeverij ACS is zowel kwalitatief als kwantitatief een reus op het gebied van chemie”, aldus Gerard Meijer, hoofdonderhandelaar namens universiteitenvereniging VSNU en voorzitter van de Radboud Universiteit. “Op hun beurt zijn Nederlandse universiteiten vooraanstaande spelers in de chemische wetenschappen.”

Het idee achter open access is dat universiteiten geen peperdure abonnementen op wetenschappelijke tijdschriften meer nemen, maar betalen voor de publicaties van hun eigen wetenschappers. Die artikelen mag iedereen gratis lezen.

Het heeft als voordeel dat iedereen – wetenschappers, professionals, hobbyisten – de vruchten van wetenschappelijk onderzoek kan plukken. Het kabinet is sterk voorstander van open access in de wetenschap en probeert wereldwijd alle landen mee te krijgen.

Ook staatssecretaris Dekker wil ‘vrijheid van data’ in Europa. Europa zou zich moeten inspannen voor het vrije verkeer van kennis en data, vindt hij. Het moet de ‘vijfde vrijheid’ worden, naast het vrije verkeer van goederen, diensten, kapitaal en personen.

Daarom breekt hij een lans voor open access in de wetenschap, zoals hij al vaker deed. “Te veel kennis en onderzoek blijft onbenut”, meent hij. “Een belangrijke oorzaak daarvan is de achterhaalde manier waarop wetenschappelijke kennis wordt gedeeld. Dure abonnementen van grote wetenschappelijke uitgeverijen maken het werk van onderzoekers nagenoeg ontoegankelijk voor mensen van buiten.”

Vandaag praten de Europese ministers in Brussel over de toegang tot wetenschappelijke artikelen en data. Het is één van de speerpunten van het Nederlandse voorzitterschap van de Europese Unie.

Eerder sloten de Nederlandse universiteiten al deals met onder meer uitgeverij John Wiley and Sons en uitgeverij Springer. Ook uitgeverij Elsevier heeft onder Nederlandse druk een begin gemaakt met open access.

De deal met de Amerikaanse uitgeverij over open access van Nederlandse artikelen geldt vanaf 1 januari 2017. Het is niet bekend hoeveel de universiteiten moeten betalen om in open access te mogen publiceren.

Overigens verschijnt het tijdschrift Journal of the American Chemical Society sinds 2014 al deels in open access.