Het thema van dit lustrumjaar, waarin de TU/e haar 65-jarig bestaan viert, is ‘Helden zoals jij’. Gedurende dit jaar zal Cursor hierbij aansluiten met een reeks dubbelinterviews met als motto ‘Helden van toen en nu’. TU/e’ers met een fraaie staat van dienst, nog actief aan de universiteit of er inmiddels al vertrokken, worden gekoppeld aan hun tegenvoeters uit deze tijd. En dat op allerlei gebieden: wetenschappelijk, beleidsmatig, of uit het studentenleven. In deze aflevering geven we het woord aan de decaan van de faculteit Applied Physics, Gerrit Kroesen, en de managing director van EIRES (Eindhoven Institute for Renewable Energy Systems), Mark Boneschanscher.

Oerwoud van regeltjes

Universitair Nederland is in de ogen van Mark doorgeslagen in het multidisciplinair denken. “Zover, dat we vergeten dat die manier van werken alleen kan als je sterke disciplines hebt en mensen die hun vakgebied kennen en die dan van daaruit de samenwerking opzoeken. Je moet iemand opleiden die echt een expert is op zijn of haar terrein, maar die ook de mogelijkheid heeft om de verbinding te maken met anderen. Nu zitten we nationaal erg te focussen op dat verbinden en bij elkaar brengen. Veel financieringsprogramma’s vereisen op zijn minst drie disciplines, twee bedrijven, vier universiteiten, zus en zoveel toepassingen, het is een oerwoud van regeltjes aan het worden. Ik denk dat dat niet lang houdbaar is.”

Mark: “Eerst had je de raad voor natuur- en scheikunde, nu heb je een aparte raad natuurkunde. Ben benieuwd wat jij daarvan vindt?”

Gerrit: “Ik had liever de raad van de natuur- en scheikunde bij elkaar gehouden. Ik vond dat een sterker concept, omdat het zich heeft bewezen met hun lobbypower. Kijk, als Robbert Dijkgraaf, Bert Meijer en Jos Benschop bij het ministerie gaan praten, dan heeft dat impact. Nu schrijft iedereen zijn eigen sectorbeeld.”

Mark: “Precies, nu is het risico dat het obligaat geld trekken wordt. We begonnen plannen te schrijven om te laten zien waar natuurkunde, scheikunde en later ook de bredere bèta- en technische disciplines voor stonden. Welke uitdagingen ze voor zichzelf in de toekomst zagen en hoe ze die gingen oplossen. Geld was daarbij een middel om bepaalde doelen te bereiken, maar ook zonder dat geld was duidelijk dat het plan uitgevoerd zou kunnen worden, zij het misschien minder krachtig.”

Gerrit: “Dat wordt volgens mij wel teruggefloten. Het tweede sectorplan is goed op tijd aangeleverd bij het ministerie, zodat partijen er tijdens de kabinetsformatie naar kunnen kijken. Die timing klopt. Helaas is het formeren van een nieuwe regering op dit moment een grote ramp. Of de casus klopt en of er met deze politieke instabiliteit wel aandacht is voor zo’n thema, moeten we maar afwachten.”

Wetenschappelijke hoogvlakte

Mark: “De Nederlandse natuurkunde en scheikunde behoren tot de wereldtop. We hebben talent en grote wetenschappelijke impact. Ook op maatschappelijk vlak, kijk naar ASML. Maar het is een hoogvlakte. De universiteiten zijn allemaal erg goed, maar er staat op die hoogvlakte geen piek zoals bijvoorbeeld Harvard of MIT. We hebben een historisch bolwerk aan sterke bèta- en technische disciplines, de natuur- en scheikunde in het bijzonder. Hoe behoud je dat op een goede manier? Het is precies wat Gerrit zegt, de competitie is te ver doorgeslagen.

Met de sectorplannen bewegen we terug, maar zomaar zakken geld klaarleggen is geen structurele oplossing. Daar moeten voor we waken, want het gratis geld lijkt nu onder iedere struik te liggen. Ik ben daar wel een beetje bang voor, kijkend naar het Nationaal Groeifonds. Als je die berg geld investeert op een manier zoals dat jaren terug is gebeurd met de FES-gelden, kan dat een enorme impuls geven aan één gebied. Maar als dat vervolgens niet structureel beklijft in de universiteiten en onderzoeksorganisaties, dan sterft dat onderwerp een snelle dood zodra het geld op is. Datzelfde geldt ook voor de grote bakken geld uit Europa. Met collegevoorzitter Robert-Jan Smits (jarenlang directeur van het Europese onderzoeksprogramma Horizon 2020, red.) bezitten we aan de TU/e gelukkig een soort antenne die ons inzicht kan verschaffen over wat eraan komt, zodat de decanen en de instituutsdirecteuren snel hun strategie kunnen bepalen. Ik hoop ook dat de bètadecanen dit soort zaken nationaal oppakken.”

Absorptievermogen

Mark: “Een universiteit is - na de kerk - het oudste organisatiesysteem ter wereld. Dat beschikt wel over wat absorptievermogen. Het komt ook omdat mensen zich altijd disciplinair willen blijven onderscheiden. Kijk, onderzoeksinstituten zijn rimpels op de zee, die veranderen mee met de maatschappelijke wind. Bij EIRES doen we energieonderzoek. Dat is vijftig jaar relevant en daarna niet meer. Dan is de energietransitie hopelijk wel afgerond. In de tussentijd komt er vast weer iets anders opduiken; een instituut voor de bestrijding van virusziektes of zo. Dat zijn de veranderlijke dingen. Maar als je aan een wetenschapper vraagt: ‘Wat ben jij?’. Dan zegt hij of zij: scheikundige, natuurkundige, wiskundige of bioloog. Ze zullen niet zeggen ik ben een energiewetenschapper of een AI-specialist.”

Gerrit: “Het draait om bereidheid tot contemplatie. Maak je daar geen tijd voor vrij, dan loop je jezelf plat. Ik zie het om me heen gebeuren. In deze tijd van videovergaderen wordt geen looptijd begroot in de agenda. Mensen krijgen geen tijd om even uit te zoomen en naar zichzelf te kijken. Ik maak nu mijn jaarlijkse gespreksronde langs de hoogleraren van de faculteit. Zo’n 20 tot 25 procent van hen staat op het randje van instorten. Ze zeggen het niet altijd, maar we zitten allemaal met hetzelfde probleem. Het onderwijs kost ons digitaal zóveel meer tijd en energie en de rest loopt gewoon door. De druk is enorm. Dat is ook iets dat ik in mijn jaren als decaan heb geleerd: het belang van uitzoomen en contempleren wordt groter naarmate je hoger in de organisatie komt. Vooral degenen die nog aan het stijgen zijn en vergeten te contempleren, die komen niet hoger. Tijd voor contemplatie is belangrijk.”

De geïnterviewden

Gerrit Kroesen (Heerlen, 1958) had als tiener thuis al een eigen chemielabje. Het kon ook niet anders dan dat hij terechtkwam op de TU/e. In 1977 betrad hij de campus om die vervolgens alleen voor enkele jaren in de nineties te verlaten.

Zijn specialisme ligt al sinds hij student was op het gebied van plasma’s. Kroesen heeft in veertig jaar vrijwel het gehele onderzoeksveld doorlopen en tal van publicaties op zijn naam staan.   

In 2000 werd hij hoogleraar om in 2012 als decaan de scepter te zwaaien over de faculteit Applied Physics. Lees hier het volledige profiel van Gerrit Kroesen.

Mark Boneschanscher (Amersfoort, 1985) studeerde scheikunde aan de Universiteit Utrecht en slaagde in 2009 Cum Laude voor de master Chemistry & Physics: Nanomaterials sciences. In 2014 promoveerde hij aan diezelfde universiteit op een door FOM gefinancierd onderzoeksproject aan grafeen en nanokristal superstructuren.

Naast zijn promotieonderzoek zette hij in die tijd ook zijn eerste stappen in het wetenschapsbeleid als voorzitter van de centrale ondernemingsraad van FOM. Dat liep na zijn promoveren over in een vaste baan bij FOM als programmacoördinator, waar hij onder meer betrokken was bij de sectorplannen natuur- en scheikunde en later bèta en techniek. Bij het opgaan van FOM in NWO in 2017 werd hij coördinator van de instituutsliaisons binnen NWO-I en strategisch adviseur voor NWO-ENW. In september 2019 ging hij aan de slag als kwartiermaker van EIRES, het Eindhoven Institute for Renewable Energy Systems, waar hij sinds augustus 2020 werkt als managing director.

Boneschanscher is verder algemeen secretaris van NERA (Netherlands Energy Research Alliance) en lid van de adviesraad van het IDIC (Israeli-Dutch Innovation Centre).