‘Wie klopt daar als profaan aan de tempelpoort?’ In dit geval een vrouw van goede naam, die wenst bij de vrijmetselaars binnen te kijken. De leden kennen een speciaal wachtwoord om de deuren te openen. Als de deuren dan toch -uitzonderlijk-zonder wachtwoord opengaan voor Cursor, kijken we in een zwart-wit geblokte zaal met banken aan de zijkant, een altaar achterin en een sterrenhemel. Het alziend oog boven het altaar staart ons aan. “Dat kun je wellicht zien als je eigen morele kompas om je daden te beoordelen”, zegt vrijmetselaar Chris Franken. Hij benoemt dit bewust zo als een mogelijke betekenis, maar daarover verderop meer.

Eindhoven als maçonnieke stad

Franken zit bij een loge uit Den Bosch, maar die houdt zijn tempelarbeid in Eindhoven. De lichtstad lijkt erg vruchtbaar voor de vrijmetselaars: na een paar randsteden zitten hier in de Potgieterstraat de meeste loges. Onder die vrijmetselaars, ook wel maçons genoemd, zitten volgens Franken naast veel Philipsmedewerkers ook veel TU/e’ers. Wat vaak over de Vrijmetselarij de ronde doet, is dat er veel invloedrijke mensen bij zitten. Is dat waar? “Ik denk dat het een doorsnee van de samenleving is, en dat wil dan zeggen meer niet-invloedrijke mensen dan wel invloedrijke. De leeftijd ligt gemiddeld wel wat hoger.” Vrijmetselaars komen wekelijks of eens per twee weken bij elkaar, afhankelijk van de loge. “Maar vrijmetselaar ben je elke dag”, zegt Franken. “Dat loopt ook door in mijn werk en in hoe ik me verhoud tot andere mensen.”

Het geheim

Franken, TU/e-alumnus Bouwkunde en al jaren werkzaam als architect, is lid van de Loge De Gezellen van Sint Jan. Hij is oud-voorzittend meester van zijn loge. Hij is zich bewust van de mystiek en geheimzinnigheid rond de vrijmetselarij. “Wat is nou dat geheim? Dat vraagt ook iedere vrijmetselaar zich af… “het zou kunnen zijn, dat dit diep in jezelf zit”, mijmert Franken. “Je zou het geheim kunnen vinden, als je daar durft te zoeken.” Ken U Zelve is dan ook de eerste opdracht bij die zoektocht als leerling. Je wordt niet zomaar vrijmetselaar. Het genootschap rekruteert niet en je moet dus zelf op een loge afstappen en ‘aankloppen’. Maar ook dan ben je nog niet direct lid: “Daar gaan veel gesprekken aan vooraf om te zien of het bij jou past.” Sta je open voor een andere mening, of vind je dat jouw mening de enige juiste is?”

Lier is als jonge vrijmetselaar wat in de minderheid. Met zijn 33 jaar – ingewijd als vrijmetselaar op 25-jarige leeftijd als student – was hij er vroeg bij. Maar dat heeft juist voordelen volgens hem. “Ik had toen sowieso wat meer tijd om dit in de avonden te doen. En ik leerde er veel zaken die ik in mijn studie weer kon toepassen, zoals debatteren op een manier dat het echt ging om argumenten te vergelijken (compareren, red.). Daarvoor moet je heel goed luisteren en de verschillen en overeenkomsten ontdekken, in plaats van zo snel mogelijk een tegenargument te formuleren.”

Inwijding

De inwijding tot vrijmetselaar heeft misschien wel wat overeenkomsten met de ontgroening zoals studenten die kennen: je weet van tevoren niet wat je gaat overkomen. Dat is het enige. “Maar er komen geen excessieve hoeveelheden alcohol bij kijken en er zijn daarbij geen ongepaste of ongemakkelijke momenten”, durft Franken wel te stellen. “Zo’n inwijdingsritueel moet je je laten overkomen en ervaren en niet van tevoren willen weten. Gewoon vertrouwen hebben en je laten verwonderen. Maar mensen die echt nieuwsgierig zijn kunnen het met wat zoekwerk vast ergens op internet vinden.” Met intreden rijst de vraag: kun je ook uittreden? “Zeker, daar ben je vrij in”, zegt Franken, “maar het is niet gebruikelijk.”

Gelijkenissen met de bouw

Franken: “De vrijmetselarij is zo’n beetje het oudste genootschap dat er is en het is mogelijk ooit voortgekomen uit de bouwgildes. Daar komen ook de termen ‘leerling’, ‘gezel’ en ‘meester’ vandaan.” En er zijn meer gelijkenissen. Waar de mensen uit het bouwgilde werkten aan het bouwen en perfectioneren van bijvoorbeeld een kathedraal, werken de vrijmetselaars aan het perfectioneren van zichzelf. Beide nemen vaak een leven lang in beslag. Vandaar het symbool van de ruwe steen die je vlak maakt zodat deze een plek kan krijgen in een tempel, of een samenleving, waar ieder ander ook een plek kan vinden. De passer en winkelhaak in het logo zijn belangrijke ontwerp- en bouwgereedschappen hierbij.”

Ook gewoon een derde helft

Is het een elitevereniging? “Nee, zeker niet”, zegt Lier. “Iedere man kan erbij en het kost net zoveel als een tennisvereniging. Onze leden zijn ook heel divers, topmensen van Philips, studenten, journalisten, tatoeëerders. Het gaat om je interesse. En dat je bereid bent te investeren: je haalt er alleen iets uit als je er ook iets in stopt.”

Phielix: “De vrijmetselarij is een afspiegeling van de maatschappij, op alle manieren. Je vindt er mensen waarmee je het goed kunt vinden en mensen met wie je minder hebt. Maar je bent broeder en hebt elkaar te steunen.” De heren van zijn loge variëren qua leeftijd van 35 tot 84 maar blijven qua topics voor bouwstukken zeker bij de tijd. “We spreken bijvoorbeeld over  AI en haar verhouding tot de maatschappij, is dat een bedreiging?” Toch gaat het niet enkel om dit soort diepgaande topics binnen de vrijmetselarij. En soms kom je dan toch weer terug op de vergelijking met een sportvereniging. Want ook de vrijmetselaars houden van een drankje. Waar de voetballers spreken over een derde helft, noemen de vrijmetselaars dat de zevende graad. Een goed wijntje na het compareren.

De vrijmetselaars hebben ook bijzondere kledij die hen verbindt. Franken: “We dragen witte handschoenen. Dat is om onze arbeid zuiver te houden. Je krijgt twee paar: een paar voor jezelf en een paar voor iemand die je vertrouwt en met wie je alles mag delen. Voor veel mensen is dat de partner. Daarnaast krijg je een schootsvel. Daar komen de belangrijke cijfers vier en drie op terug. Het ziet eruit als een gesloten envelop. Een vierkant. De vier hoeken kunnen staan voor de vier aardse elementen: aarde, water, lucht en vuur. Of de vier kardinale deugden. De drie punten van de envelop-klep representeren het spirituele: de heilige drie-eenheid, geloof, hoop en liefde.”

Niet satanisch

De vrijmetselaars zijn vaak beticht van satanische rituelen en aanbidding van de duivel, gezien de verhalen dat er gebruik wordt gemaakt van schedels en doodskisten in inwijdingsrituelen. Is dat waar en waarom is dat zo? “Schedels kunnen symbool staan voor het loslaten van het ego, zoals bij de dood. Je ego loslaten is het moeilijkste wat er is, en ook daar speelt dualiteit weer een grote rol. Je wilt je werk, gevoed door je ego, zo goed doen als je kunt, maar het ook een valkuil zijn.”

Phielix denkt dat de misverstanden over de vrijmetselarij komen door "het gebruik van archaische taal in vroegere teksten over de ritualen. Als je dat niet in context ziet, ga je verkeerde conclusies trekken. Tel daarbij op de symbolen en de tempel, et cetera. Dat geeft een zweem van mystiek. Omdat de vrijmetselarij een inwijdingsgenootschap is, loop je sowieso meer risico op rare verhalen. Waarom is vrijmetselarij in Rusland en Cuba bijvoorbeeld verboden? Omdat we helpen mensen onafhankelijk te laten denken. Daar zijn onvrije landen niet blij mee.”

Phielix zelf is open over zijn vrijmetselaarschap, getuige natuurlijk ook dit interview. “Ik vind dat belangrijk, juist om weg te komen uit die geheime sfeer.” Maar binnen de vereniging moet je wel de belofte doen dat alles wat daar besproken wordt ‘binnen de getande rand blijft’. En hoe zit dat dan als iemand iets strafbaars bekent, zoals het plegen van fraude? “Zelfs dat zouden wij niet delen, dat moet hij zelf doen. We zullen hem wel stimuleren dat te bekennen. Hem ertoe bewegen. Maar je hebt wat beloofd voor je vrijmetselaar werd. Dat is het beginsel van vertrouwen. Als ik die afspraak breek, breek ik alle afspraken.”

Gradensysteem

De loge aan de Potgietersstraat huist zeven vrijmetselaarsloges (vijf mannenloges, een gemengde en een vrouwenloge) die allen op een andere avond bij elkaar komen. Als we binnentreden, lijkt de begane grond meer op een gemoedelijke kantine. Hier eten ze het broedermaal tijdens elke samenkomst. De trap in het ruime rijtjeshuis leidt naar de tempel, de plek waar de rituelen en de bouwstukken – een uiteenzetting van een zelfgekozen onderwerp – plaatsvinden. Die tempel ziet eruit als de tempel van Salomo. “Die is in het verhaal nooit afgebouwd en dat is ook hoe wij het werken aan onszelf zien: dat is ook nooit af.” Maar als je nooit helemaal af bent, waarom is er dan wel een hoogst haalbare graad? Dat is een goede vraag. Je bent natuurlijk nooit uitgeleerd. Het leren is daar waar het weten nog niet is. Ieder mens blijft een leerling, blijft een gezel en een meester. Buiten de drie graden zijn er veel, wat wij noemen, vervolgpaden met eigen ritualen. De graden zijn niet hoger dan andere graden. Het zijn paden die nieuwe uitzichten of inzichten geven.”

Geen vrouwen

Franken: Het mooie van de vrijmetselarij vind ik dat het gaat om wie je bent, niet om wat je bent – zoals bij de Rotary of Ronde Tafel wel zo is. We hebben het eigenlijk ook zelden over wat iemand is (beroep, red.). Je bent wie je bent en kan niet anders dan dat zijn.” Maar waarom mogen er geen vrouwen bij de vrijmetselarij? Om dat direct te nuanceren: er zijn wel vrouwenloges (Orde van Weefsters) en gemengde loges (Le Droit Humain en De Caleidoscoop), maar van oudsher is het inderdaad een broederschap. Binnen die broederschap wordt verschillend over de duurzaamheid van dat principe gedacht. “Als we als broeders onder elkaar zijn, herken ik wel een mogelijkheid voor een zekere kwetsbaarheid die je met elkaar kunt hebben en dat brengt je wat dichter bij jezelf."

Zondes

Franken: “Er zijn niet veel zondes in vrijmetselarij maar dit is een belangrijke: dat ik tegen een broeder zeg dat ie dit of dat moet vinden.” Hier zie je de reden waarom Franken voorzichtig is in zijn uitspraken wat de vrijmetselarij wel en niet is. Dat wil hij niet voor een ander bepalen. “We voeren liever een comparitie dan een dialoog. Samen de verschillen benoemen tussen onze opvattingen. Die verschillen vergelijken leidt tot meerwaarde. Het gaat niet om iets ontkrachten. Daar zijn we niet mee bezig. Hoe verschillend je ook bent, we werken toch samen aan iets vergelijkbaars.”

Zeggen over een andere man dat hij vrijmetselaar is, is ook niet de bedoeling. Waarom is er volgens Franken geheimhouding over het lidmaatschap van anderen? “Je kiest enkel iets te delen over jezelf en je laat die kans ook daar voor een ander om die keuze zelf te maken. De zweem van geheimzinnigheid rond de vrijmetselarij zorgt vaak voor misverstanden. Als mensen iets niet kennen, gaan ze het invullen. We proberen binnen onze gemeenschap dat oordeel achterwege te houden. De wetenschap dat iemand vrijmetselaar is, kan -door de onbekendheid- soms als een bedreiging gezien worden. Onbekend maakt helaas onbemind, terwijl de verwondering in het onbekende schuilt."

Blijven verwonderen

De vrijmetselarij heeft Lier veel gebracht. “Ik ben me bewuster van wie ik ben. En van het feit dat we samen de wereld beter moeten maken. Je weet dat wel, maar doordat je er – in mijn geval elke maandagavond – mee bezig bent, leeft het meer. Ik wil zeker niet zeggen dat dit de manier is voor iedereen. Het is een pad dat je kunt bewandelen. Laat je verwonderen, hier óf ergens anders. In het leven is genoeg tijd om te ontdekken wat bij jou en jouw ontwikkeling past.”

“De vrijmetselarij is voor mij een rustpunt”, zegt Phielix. “Een moment dat ik met mezelf bezig kan zijn in deze hectische maatschappij. Dat is eigenlijk de kern.” Phielix heeft de loge De Vier Jaargetijden opgericht. Hij is meester, zijn loge hanteert net als die van Lier de blauwe graden waarbij de meestergraad de hoogste is. Toch hecht hij daar niet zoveel waarde aan: “We blijven ook allemaal leerling, je bent nooit uitgeleerd. Waarheidsvinding blijft belangrijk en je bent er nooit mee klaar. Kijk naar het heelal, hoe meer we weten, hoe meer we ook beseffen wat we niet weten.”