Ruim een jaar geleden begon het mij te dagen. Studenten in de medezeggenschap hebben bijna niets in te brengen. Zelfs niet als die inspraak is vastgelegd in de wet. Tijdens het inlezen voor ons onderzoeksproject over de basisbeursmiljoenen stuitte ik op een kritisch rapport. De conclusies waren schokkend. Over de besteding van al het geld dat vrijkwam toen studenten geen basisbeurs meer kregen, is slechts hier en daar een stevig gesprek gevoerd. Op de meeste hogescholen en universiteiten moesten studenten het doen met een korte toelichting. En anderen met helemaal niets.

Enkele maanden later wordt mijn vermoeden bevestigd, wanneer een collega me wijst op een interessante reactie onder ons eerste onderzoeksverhaal van juni vorig jaar. 'Ook hier op Radboud Universiteit is de besteding van deze gelden niet goed verlopen', begint het bericht onder het artikel op voxweb.nl. Het is op 24 juni 2020 geplaatst door ene Bas van der Zandt. Uit zijn reactie blijkt dat hij vanuit een facultaire studentenraad betrokken is geweest bij de besteding van de basisbeursmiljoenen. Hij schrijft dat het op een 'nette manier' is gegaan, maar ook dat het bestedingsplan niet goedgekeurd had mogen worden omdat 'de verkeerde indruk [is] gewekt dat de medezeggenschap genoeg betrokken is geweest'.

Hoe is dit mogelijk? Studenten hebben hun waardevolle basisbeurs moeten opofferen om deze investeringen mogelijk te maken. Hoe kunnen ze dan zomaar buitenspel worden gezet? Het gaat toch om de verbetering van hún onderwijs?

Geen zorgen over schulden

Hoe waardevol de basisbeurs was, heb ik zelf drie jaar lang mogen ervaren. Ik had het geluk om in 2013 als een na laatste generatie studenten met basisbeurs te beginnen aan mijn studie. Als nieuwe student schreef ik me direct in bij een studentenvereniging, wilde ik zo snel mogelijk op kamers en hoefde ik me geen zorgen te maken over torenhogen schulden.

Als uitwonende student kreeg ik zo’n 280 euro per maand. Niet genoeg voor mijn huur, maar het bracht me wel flink op weg. Dankzij een kleine bijdrage van mijn ouders en werk via uitzendbureaus, kwam ik een groot deel van mijn studententijd door zonder te hoeven lenen.

Hoe anders had mijn studententijd eruitgezien zonder basisbeurs? Was ik dan langer thuis blijven wonen? Had ik dan ook mijn eerste studiejaar iedere dinsdagavond op de wekelijkse borrel gestaan? Ik weet het niet. Maar wat ik wel weet: de basisbeurs brengt rust - niet alleen financieel, maar ook mentaal.

Fatsoenlijk mogen meepraten over de kwaliteitsverbeteringen van jouw onderwijs, die mogelijk zijn gemaakt door de afschaffing van jouw basisbeurs, lijkt mij niet meer dan redelijk. Daarom onderzocht ik het afgelopen jaar tegen welke problemen enthousiaste studenten in de medezeggenschap aanlopen en de rol die bestuurders hierin spelen. En het belangrijkste: of het inmiddels beter gaat.

Stopcontacten als onderwijsverbetering? Het doet me denken aan wat Jasper Been eerder vanmiddag zei. Maar dan vertelt Izaäk over de omwenteling die bij Hanzehogeschool zichtbaar is. Een paar jaar geleden waren overal nog computerlokalen, nu moet iedereen zijn eigen laptop meenemen - BYOD noemen ze dat, Bring Your Own Device. “Als je dan met z’n dertigen in een lokaal zit met maar zes stroompunten, dan zitten 24 studenten met een potentieel probleem.”

Daar zit wel wat in. Het ontbreken van stopcontacten zit goed onderwijs dan wel in de weg. Dat kan ik me als oud-student met een niet al te goede accu in mijn laptop nog wel herinneren.

Al snel is duidelijk dat Izaäk en Jasper niet alleen van mening verschillen over stopcontacten, maar ook over de beste houding ten opzichte van het bestuur. Waar Jasper zich hard afzet tegen het bestuur, kiest Izaäk juist voor een goede verstandhouding. Iets wat hij zijn opvolgers van harte zou aanbevelen. Hierdoor hebben studenten meer instemmingsrecht dan op andere instellingen. “Als we op een nieuw onderwerp instemming vragen, dan krijgen we die negen van de tien keer.”

Niet dat de hogeschoolraad altijd direct betrokken wordt bij nieuwe plannen, want ook bij Hanzehogeschool geldt: het CvB doet een voorstel en de hogeschoolraad stuurt dat plan bij. Maar bij de besteding van de basisbeursmiljoenen is hierop een uitzondering gemaakt en heeft Izaäk vanaf de start mogen meepraten. Ook heeft de raad twee maanden voor de deadline feedback kunnen geven en het plan aan het einde nog wat kunnen bijschaven. “In het uiteindelijke plan stonden wel wat dingen waar ik liever wat anders voor in de plaats had gezien. Maar geen dingen waarvan ik vond dat daar geen geld naartoe zou mogen gaan.”

De medezeggenschap heeft niet overal even veel tijd, middelen en leden om zijn taken uit te voeren. Zo moest Izaäk van Jaarsveld het als voorzitter van de gehele hogeschoolraad - bestaande uit negen medewerkers en negen studenten - het doen met anderhalve dag per week.

Aan de TU/e pleitten drie maanden geleden met name de studentleden van universiteitsraad om een uitbreiding van het aantal uren dat zij tot hun beschikking hebben. Dat zijn er acht per week, een werkdag dus, en volgens hen onvoldoende om hun taak goed te kunnen doen. "De leden van de studentenfracties zijn zo’n 24 uur per week kwijt om stukken te lezen, zich goed te verdiepen in de materie, informatie op te zoeken die met bepaalde onderwerpen te maken heeft, en de diverse vergaderingen voor te bereiden en bij te wonen", vertelde Naomi Amsing, toen nog fractielid van Groep-één.

Op de Universiteit van Amsterdam hebben vijf van de veertien studenten in de Centrale Studentenraad veertig uur per week te besteden. De overige studenten hebben twintig uur per week voor hun taken. Daarnaast zitten er meestal zestien medewerkers in de centrale ondernemersraad. 

Scheve verhoudingen

In de auto onderweg naar huis denk ik nog eens na over de scheve verhoudingen tussen bestuurders en studenten in de medezeggenschap. Veel studenten zijn niet gewend om te onderhandelen en komen plotseling tegenover ervaren bestuurders te staan. En dit is een terugkerend probleem. Doordat de studentenraad ieder jaar wisselt, moeten ze het wiel steeds opnieuw uitvinden. En moeten studenten telkens voorzichtig op zoek naar de juiste verstandhouding met bestuurders.

Bestuurders maken bovendien gebruik van handige trucjes om hun zin te krijgen. Zo worden belangrijke onderwerpen vaak vroeg in het raadsjaar besproken, als studenten nog niet goed thuis zijn in de materie. Bovendien krijgen ze vaak te weinig tijd en ondersteuning om de stukken te kunnen doorgronden.

Externe deskundigen

De afgelopen jaren is de inspraak van studenten op veel hogescholen en universiteiten - op papier in ieder geval - een stuk beter geregeld. Dit is deels te danken aan de externe deskundigen die controleren of universiteiten en hogescholen zich houden aan de kwaliteitsafspraken. Als de medezeggenschap niet betrokken is, wordt het plan niet goedgekeurd en zullen instellingen de basisbeursmiljoenen mislopen. In de eerste ronde aanvragen werden 6 van de 54 plannen afgekeurd doordat studenten onvoldoende betrokken waren. Deze instellingen krijgen de kans om een nieuw plan in te dienen.

Toch blijkt deze nieuwe aanpak niet feilloos. Zo rapporteerde het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO) in 2018 dat studenten nog altijd weinig ruimte krijgen voor eigen initiatief en dat afstemming tussen centrale en decentrale raden vaak moeizaam verloopt. Daarnaast oefenen bestuurders druk uit op de medezeggenschap om instemming af te dwingen, bijvoorbeeld door te dreigen dat ze de basisbeursmiljoenen anders zullen mislopen.

Groentje

Bas is een totaal groentje als hij in september 2017 in de studentenraad van de bètafaculteit terecht komt. Ter voorbereiding heeft de oude raad hem en zijn mederaadsleden voor een weekend meegenomen naar de scouting. Daar krijgen ze - voor zover dat mogelijk is - alle informatie over belangrijke dossiers en de gang van zaken. Dan staan ze er alleen voor. 

Als Bas belangrijke documenten opgestuurd krijgt plaatst hij enkele opmerkingen en stelt wat vragen. Het zal wel goed zijn. Via zijn voorgangers heeft hij begrepen dat ze iets moeten met de zogenoemde kwaliteitsafspraken, maar informatie vanuit het faculteitsbestuur blijft achterwege. Daarom besluit hij op een doodnormale dag even het kantoor van het faculteitsbestuur binnen te lopen. “Kwaliteitsafspraken? Daar heb ik nog niets over gehoord”, deelt de directeur bedrijfsvoering hem mee. Dat zou hij op centraal niveau moeten navragen.

Overspoeld

Later dat jaar wordt een commissie aangesteld om te bepalen waar de basisbeursgelden aan worden besteed, met Bas als vertegenwoordiger vanuit de facultaire studentenraad. Alle studenten en medewerkers hebben de mogelijkheid om voorstellen in te dienen. Docenten willen graag experimenteren met nieuwe vormen van lesgeven. Studenten laten bijna niet van zich horen. Na wikken en wegen kiest de commissie uit de zestig aanvragen de beste ideeën voor de besteding van de 28.000 euro die de faculteit in 2018 mag uitgeven.

Dan loopt het studiejaar ten einde en is het tijd voor Bas om het stokje door te geven aan een kersverse raad. Op woensdag 12 september 2018 worden de plannen gepresenteerd bij een publieke bijeenkomst. Daar merkt iemand in het publiek op dat een deel van het geld ontbreekt. De vicedecaan onderwijs verklaart dat de tabel hierover omwille van de tijd niet aan bod is gekomen. Na afloop wordt de presentatie - inclusief tabel - doorgestuurd aan betrokkenen, onder wie Bas.

Aandachtig leest hij de complete presentatie door. Dit kan toch niet de bedoeling zijn? Hier moet de nieuwe raad snel van op de hoogte worden gebracht, want met dit plan mogen ze niet instemmen. Meer dan eens probeert hij het zijn opvolgers uit te leggen. Maar zij worden net als hijzelf destijds helemaal overspoeld met informatie en onderwerpen, waardoor ze de ernst van het probleem niet inzien en het erbij laten.

Voorinvesteringen

In de slecht verlichte ruimte in Nijmegen tovert Bas een tabel tevoorschijn vanuit zijn dikke stapel papieren. “Kijk, de plannen die wij met de commissie hebben gemaakt waren voor de besteding van deze 28.000 euro in 2018. Maar toen zag ik opeens dat de faculteit dat jaar meer basisbeursgelden te besteden had. Want ze hebben ook de voorinvesteringen, waar de medezeggenschap naar mijn weten geen enkele inspraak in heeft gehad, voortgezet. In de commissie en de facultaire studentenraad is niet gesproken over deze middelen, laat staan of ze gecontinueerd zouden moeten worden.”

Hij schuift het document naar mij toe. Dan zie ik het. De faculteit had in 2018 niet 28.000 euro extra te besteden dankzij de afschaffing van de basisbeurs, maar 1,65 miljoen! Thuis reken ik het na. Ze hadden dat jaar slechts inspraak op 1,7 procent van de gelden.