Wie geïnteresseerd is in de interne gebeurtenissen op onze universiteit heeft waarschijnlijk iets gehoord over het nieuwe TU/e Value Statement dat momenteel in de maak is. In 2021 werd een eerste set aan kernwaarden (Persoonlijk, Open, Betrokken, Nieuwsgierig) gepubliceerd, en binnenkort krijgt deze mogelijk een update. Ik vind dit een goede ontwikkeling; we leven in uitdagende tijden waar maatschappelijke machtsverhoudingen net zo snel lijken te veranderen als de wind. Als we onze zeilen niet regelmatig bijstellen om deze veranderingen bij te houden, kan onze boot kapseizen. 

We moeten echter ook goed nadenken over hoe deze kernwaarden gebruikt gaan worden. In de kernwaarden van Nederlandse universiteiten komen steekwoorden als "diversiteit", "gelijkheid" en "inclusie" vaak voor. Begrijpelijk, want hoewel er nog veel terrein te winnen is zijn alle Nederlandse universiteiten hard aan het werk om hun instelling een plek te maken waar iedereen zich gewaardeerd voelt, ongeacht hun genderidentiteit, seksuele geaardheid, religieuze overtuiging of etnische achtergrond. Maar ondanks het hebben van deze kernwaarden komen Nederlandse universiteiten tóch regelmatig in het nieuws omdat ze hun medewerkers niet voldoende beschermen tegen grensoverschrijdend gedrag.  

Hoewel het helaas niet mogelijk zal zijn om grensoverschrijdend gedrag helemaal te voorkomen, is er veel dat we wél kunnen doen om universiteiten veiliger te maken. Een eerste stap naar verbetering is erkennen dat problemen omtrent sociale veiligheid daadwerkelijk bestaan. Maar in plaats van met erkenning reageren universiteitsbesturen op vervelende situaties vaak door er snel afstand van te nemen. Met hun kernwaarden in hand kunnen ze structureel onveilige situaties op hun universiteit gemakkelijk afwijzen als uitzonderlijk. Op die manier kunnen kernwaarden gebruikt worden als een sluier om achter te schuilen, waarbij incidenten worden afgeschilderd als losse gevallen in plaats van signalen van een structureel probleem. 

Deze reactie is niet vreemd. Besturen geven niet graag toe dat er een onveilige cultuur heerst in hun organisatie. Hoewel ontkennen op korte termijn goed kan zijn voor het publieke imago, brengt het ook een reeks problemen met zich mee. Het diskwalificeert niet alleen de ervaringen van de slachtoffers, maar het ontkennen van problemen zorgt er ook voor dat ze niet kunnen worden opgelost. Op die manier slaan we een gevaarlijke weg in naar een cultuur waar niemand problemen meer durft te bespreken uit angst het zwijgen opgelegd te krijgen (of, nog erger, uit angst om te worden behandeld alsof ze zelf het probleem zijn).  

Universiteiten hebben een voorbeeldfunctie binnen onze maatschappij. Juist binnen de universiteit, waar kritisch denken essentieel is voor onderwijs en onderzoek, zouden we moeten laten zien hoe nuttig kritische feedback kan zijn. Nieuwe kernwaarden kunnen hierbij helpen, maar alleen als we ze correct en consequent implementeren. Ik ben blij te zien dat mensen uit alle hoeken van onze gemeenschap samenwerken om breed gedragen kernwaarden te vinden. Het is echter belangrijk om ons ook te realiseren dat niet iedereen in onze gemeenschap deze waarden volledig zal belichamen. We zullen moeten opletten dat onze nieuwe kernwaarden niet worden gebruikt als een sluier, maar eerder als een blauwdruk die omschrijft waar we op deze universiteit naar willen streven. 

Max van Mulken is promovendus bij de faculteit Wiskunde & Informatica en tevens lid van de Universiteitsraad. Van Mulken schrijft deze column op persoonlijke titel.

Hij werd geïnspireerd voor het schrijven van deze column door het werk van Laura Schranz over “Complaints within individualist neoliberal academia”.