Gebouwen kunnen ook transparant zijn. Met grote atria en veel glas, zodat daglicht diep het gebouw binnen valt en een bezoeker in één oogopslag de ruimte kan overzien. Maar we moeten de fysische eigenschap transparantie niet gelijkstellen aan het abstracte begrip en zeker niet in de valkuil stappen het één als middel te zien om het ander te bereiken.

Het lijkt erop dat iemand in Flux dat wel heeft gedaan. Ik stapte laatst de uitnodigende ontvangsthal binnen en genoot van de ruimte, tot mijn oog viel op een spreuk op de glaswand tegenover mij: In a transparent working environment everyone knows what is expected of him or her and what he or she can expect in return.

Ik werd overvallen door een gevoel van ongemak en het jaartal 1984 doemde voor mijn geestesoog op. Ben ik de enige die in deze stelling meer een dreigement leest dan een belofte? Daarna trof mij de geweldige tegenstelling die hier vorm gekregen had.

In een transparante omgeving weet je namelijk juist niet wat te verwachten. Je hebt geen controle over wat je ziet, hoort, of anderszins meekrijgt, noch heb je controle over wie jou ziet, wie jou hoort, en wie er meekijkt. Concentreren - je aandacht sturen naar waar deze moet zijn en het overige negeren - is essentieel voor cognitief werk en onze capaciteit ertoe is kwetsbaar en eindig weten we uit veel onderzoek. Jezelf zo nu en dan niet bekeken weten blijkt ook van groot belang om je werk goed te kunnen doen en je werkdag gemotiveerd en ontspannen door te kunnen komen. Beschutting geeft je de mogelijkheid je zonder moeite van onnodige prikkels af te schermen en dicht bij jezelf te blijven.

Een transparante organisatie kan veel onvrede wegnemen bij medewerkers en studenten, maar een transparante werkplek waarin continu vreemde ogen in je rug prikken is in wezen een omgeving vol potentiële afleiding en onveiligheid.

Toch liep ik met een glimlach het gebouw uit. De ironie wil namelijk dat deze stelling is afgedrukt op vrijwel ondoorzichtig folie, juist om direct zicht op de werknemers erachter te beperken. Kijk, dat vind ik dan weer mooi.

Yvonne de Kort is hoogleraar Omgevingspsychologie bij Human-Technology Interaction