Ik ging lunchen met een Japanse collega in een MUJI winkel. Hij zette zijn laptoptas neer op een stoel, en liep met me mee naar de balie om eten te bestellen. Ik nam mijn rugtas mee, en vroeg hem na een paar minuten: “Ben je niet bang dat iemand je laptop steelt?” Hij zei: “Er wordt hier niets gestolen”. En hij keek me aan alsof ik had gevraagd had waarom er nergens slaven rondliepen.

Een andere Japanse collega bevestigde enkele dagen later dat diefstal praktisch geen probleem is. “Ja, vroeger werd er wel gestolen, dat lees je wel eens in oude verhalen”, zei hij. Een beetje zoals wij in Nederland over ridders en kruistochten lezen. Of over neanderthalers.

Wat me verbaast, is niet dat de normen omtrent diefstal verschillen tussen landen. Ik ging ooit voor mijn werk op reis naar Brazilië, en kocht een reisboekje om me voor te bereiden. Hierin stond een gedetailleerde lijst met wat je moet doen wanneer je beroofd wordt. De beste tip was om altijd contant geld bij je te hebben. Braziliaanse overvallers worden namelijk erg boos als ze de moeite nemen om je te beroven, en je hebt geen geld bij je.

Wat me wél verbaast, is dat het andere uiterste, een samenleving waar diefstal bijna niet voorkomt, niet alleen theoretisch mogelijk is, maar ook praktisch haalbaar. Parken vol met tassen waar niemand van de voetballende ouders en kinderen op let. Er wordt wel eens gestolen (in de statistieken is ‘Woman’s clothing’ een categorie, waarmee damesslipjes bedoeld worden) maar het is zeldzaam.

Sommigen dingen kunnen écht beter

Ik realiseerde me dat ik sommige dingen in mijn leven als een gegeven beschouwde. Zoals dat je in een samenleving, zeker in een grote stad, altijd een groep mensen hebt die het voor de rest verpest. Dieven. Niet zo sociale mensen. Iedereen in onze samenleving ligt op een statistische verdeling, en je houdt altijd negatieve extremen. Maar na mijn reis in Japan zag ik dat je wat sommige normen betreft gewoon de hele statistische verdeling op kan schuiven, zodat zelfs de zeer extreem negatieve mensen in de samenleving bepaald gedrag niet meer vertonen.

Ik sprak tijdens het uitlaten van mijn hond met een oude Rotterdammer, die zei dat het in de jaren na de oorlog in Rotterdam ook zo was. Mensen haalden het niet in hun hoofd om rottigheid uit te halen. Na twee weken terug in Nederland te zijn, denk ik als modern Nederlands stadsmens af en toe met lichte weemoed terug aan Japan. En ik denk aan hoe in onze samenleving niks gegeven is. Sommige dingen kunnen écht beter. Wisten we maar hoe.

Daniël Lakens | universitair docent Toegepaste Cognitieve Psychologie bij de afdeling Human Technology Interaction