Er is een schaal voor de ‘donkerheid’ van de nachtelijke hemel die bekend staat als de Bortle Dark-Sky Scale, genoemd naar de bedenker, de astronoom John E. Bortle. Het hoogste getal, een 9, is gereserveerd voor een nachtelijke hemel boven een binnenstad. Eindhoven scoort met gemak een 9, net als andere Nederlandse steden. Een 5 is de hemel boven de buitengebieden van een stedelijke omgeving - iets dat de meesten van ons al echt ‘donker’ zouden noemen. Een 3 is een landelijke nachthemel met een klein beetje lichtvervuiling aan de horizon, en een 1 op deze schaal staat voor perfecte duisternis. In Nederland zullen we Bortle’s 1 nergens meer aantreffen.

Het is niet toevallig dat een astronoom als Bortle met zo’n schaal komt: astronomische observaties in een stedelijke omgeving zijn als het luisteren naar het zachte geritsel van bladeren tijdens een AC/DC-concert. Maar lichtvervuiling frustreert meer dan alleen astronomische observaties. Het gedrag van verschillende diersoorten raakt erdoor verstoord. We kennen allemaal wel de voorbeelden van motjes die om kunstmatige lichtbronnen heen blijven cirkelen en trekvogels die gedesoriënteerd raken, maar het toegenomen gebruik van lichttechnologie in onze eigen leefomgeving leidt ook in toenemende mate tot slaapstoornissen en stress bij mensen. Het is niet voor niets dat fel en stroboscopisch licht ook als ‘humane’ martelmethode wordt toegepast, overigens niet zelden in combinatie met AC/DC.

Het is frappant dat astronomen en astronauten -zij die vuurballen aan de hemel bestuderen- ons moeten herinneren aan het belang van duisternis. In de week waar het lichtkunstfestival GLOW de stad Eindhoven nog intenser in de schijnwerpers zet, is het goed om te beseffen dat er grote schoonheid schuilgaat in het donker. Het kan eigenlijk niet mooier worden uitgedrukt dan ooit door de Amerikaanse schrijver, dichter en milieuactivist Wendell Berry in zijn korte gedicht To Know the Dark:

To go in the dark with a light is to know the light.

To know the dark, go dark. Go without sight,

and find that the dark, too, blooms and sings,

and is traveled by dark feet and dark wings.

Wijnand IJsselsteijn | hoogleraar Cognition and Affect in Human-Technology Interaction

(De inspiratiebron voor dit stuk was het prachtige boek van Paul Bogard - The End of Night.)