Michael Shermer, van oorsprong experimenteel psycholoog, gaf een lezing over zijn meest recente boek ‘The Moral Arc: How Science and Reason Lead Humanity Toward Truth, Justice, and Freedom’ op uitnodiging van Studium Generale. Shermer geniet bekendheid als skepticus - iemand die pseudowetenschappelijke ideeën, uiteenlopend van UFO-ontvoeringen tot ontkenning van de Holocaust, ontmaskert en daar rationaliteit en logica tegenover stelt. Zijn laatste boek is een lofzang op de wetenschappelijke methode, en de overwegend positieve effecten van een wetenschappelijk gefundeerd wereldbeeld.

Aan de overzijde van het spectrum vinden we Diederik Stapel, voormalig Tilburgs hoogleraar sociale psychologie en ervaringsdeskundige op het gebied van data-fabricage. Stapels grootschalige en ontluisterende fraudepraktijken zijn breed uitgemeten in de media, en hij kreeg de gelegenheid om, op uitnodiging van studievereniging Industria, publiekelijk te reflecteren op de effecten die deze affaire heeft gehad op zijn imago en persoonlijkheid.

De scherprechter en de nestbevuiler. Wetenschap op een glanzend voetstuk versus wetenschap in de modder. Het contrast legt zowel de kracht als de kwetsbaarheid van wetenschap bloot: het is mensenwerk. Een groots en meeslepend project van de menselijke geest, waarin de dieptepunten soms net zo instructief kunnen zijn als de hoogtepunten.

Het is voer voor de wetenschapsfilosofie, het vakgebied dat zich bezighoudt met vragen als: Wat voor soort data heb ik nodig om oorzakelijke verbanden van toeval te onderscheiden? Hoeveel en wat voor soort ‘bewijs’ is er nodig om een hypothese te accepteren? Maar ook: Wat is de maatschappelijke betekenis en impact van wetenschap? Hoe werkt wetenschapsbeoefening als sociaal, intermenselijk proces? En hoe maak ik ondercheid tussen astronomie en astrologie, medische wetenschap en kwakzalverij, zin en onzin? Dit soort vragen verdienen onze aandacht, als essentieel onderdeel van onze vorming tot wetenschapper.

Na de lezing van Stapel las ik de volgende reactie op Twitter van Loek Jongen (@LoekJJ), student bij IE&IS: ‘Meer geleerd over w. integriteit van 30m #Stapel dan 5y TUE’. Dat kan anders en dat moet anders. Ik zeg: wetenschapsfilosofie als verplicht vak voor alle studenten op de TU/e.   

Wijnand IJsselsteijn | hoogleraar Cognition and Affect in Human-Technology Interaction