Ofschoon het boek indertijd op veel weerstand stuitte, vooral vanuit religieuze hoek, was het geen toeval dat het in de achttiende eeuw verscheen. Dit was de tijd dat de mens een spiegel kreeg voorgehouden dankzij een verscheidenheid aan mechanisch zeer complexe, op mensen lijkende robots, toen nog automatons geheten.

Zo’n twintig jaar geleden, tweeënhalve eeuw na De la Mettrie, werd die spiegel omgedraaid. De Amerikaanse communicatiewetenschapper Cliff Nass introduceerde het idee dat we aan machines, en met name aan computers, sociale en emotionele eigenschappen toedichten - in zekere zin de essentie van wat ons mens maakt. In een serie slimme experimenten lieten Nass en zijn collega’s zien dat de regels van intermenselijk contact ook opgaan voor de relatie tussen mens en machine. Dat we ons beledigd of juist gevleid kunnen voelen door een computer, dat we beleefd zijn tegen computers, dat we een computer een persoonlijkheid toedichten, en zelfs ook een geslacht. De machine als mens.

Zaterdag 2 november 2013 kwam Cliff Nass door een hartstilstand om het leven, tijdens een wandeling in de buurt van Lake Tahoe. Hij was open, warme, humoristische, en bijzonder intelligente man - wars van hiërarchie en status, vrijgevig met ideeën, en altijd geestdriftig vertellend over zijn laatste experimenten op het raakvlak tussen psychologie en technologie. Ik koester warme herinneringen aan ons laatste gesprek, een aantal jaren geleden alweer. Het ging over de psychologie en ethiek van zelfsturende auto’s, en of het niet eens tijd werd om Asimov’s drie welbekende wetten van (fictieve) robotica van een wetenschappelijk fundament te voorzien. De machine, die zijn lichaam was, liet hem in de steek. De mens leeft voort in onze gedachten.

Wijnand IJsselsteijn is hoogleraar Cognition and Affect in Human-Technology Interaction