Ondanks het technologische vernuft werd Final Fantasy allesbehalve een kaskraker. Volgens bioscoopgangers kwam het uiterlijk van de personages zo ‘griezelig’ dicht bij dat van echte mensen, dat men er niet comfortabel naar kon kijken. Ze waren bijna perfect, maar juist de paar overgebleven gebreken - bijvoorbeeld ‘rare blikken’ van personages - zorgden voor koude rillingen bij bezoekers.

In de robotica en schoonheidsleer noemt men dit onpasselijke gevoel de ‘griezelvallei’, the uncanny valley. Het klinkt als een boek van Paul van Loon, maar de naam van deze hypothese slaat op een opvallende dip in een grafiek: waar de waargenomen mate van menselijkheid van een niet-menselijk object toeneemt, gaat normaliter de vertrouwdheid met dit object omhoog. De griezelvallei-hypothese stelt dat bij bijna-menselijke dingen, zoals zombies of prothesen, de vertrouwdheid daalt tot griezel-niveaus.

Sommigen worden al onpasselijk van een gezicht in een koffiekunstwerkje

Dit klinkt wellicht onschuldig, maar deze afkeer zou er toe kunnen leiden dat verbeteringen in het uiterlijk van robots averechts werken wegens een gebrek aan acceptatie. Zeker omdat de griezelvallei zich bij sommigen dusdanig ver uitstrekt dat ze al onpasselijk worden van een gezicht in een koffie-kunstwerkje. Zulke mensen lijden aan ‘antropomorfobie’, angst voor de menselijke vorm in objecten.

Zulke angsten moeten we serieus nemen. Niet omdat robots onze banen zouden inpikken*, wat de media soms suggereren, maar omdat bijvoorbeeld ouderen geen zorgrobots zullen accepteren waar ze bang voor zijn.

De oplossing ligt wellicht in maatwerk. Laatst promoveerde Peter Ruijten op de ontwikkeling van een schaal die antropomorfisme meet - het toekennen van menselijke eigenschappen aan niet-menselijke artefacten. Aangezien hij liet zien dat personen hierin sterk verschillen, zou de griezelvallei ook sterk kunnen verschillen. Door robots aan te passen aan het antropomorfisme-niveau van een persoon zou een hoop angst kunnen worden weggenomen. De robot op maat, ook qua uiterlijk.

* Mocht je nou echt bezorgd zijn: de BBC heeft een tool ontwikkeld die de kans berekent dat een robot jouw baan écht inpikt.

Alain Starke is promovendus bij Human-Technology Interaction