Veel studenten en wetenschappers herkennen dat gevoel. De intimiderend lege pagina. De schier eindeloze mogelijkheden en toch het vergeefs wachten op inspiratie. Hoe formuleer je die eerste zin, die eerste alinea? Dan kunnen de structuur en beperkingen die worden opgelegd door het standaard format van wetenschappelijke rapportage het leven paradoxaal genoeg makkelijker maken. Maar als je stuk geen extern opgelegde structuur kent - een boek, een intreerede, een column - dan kan het helpen om jezelf wat beperkingen op te leggen. Een prikkelend voorbeeld van een extreme beperking is deze: schrijf een volledig verhaal in zes woorden. Het meest bekende en misschien wel mooiste verhaal wordt geattribueerd aan Ernest Hemingway: ‘For sale: Baby shoes. Never worn’.

De traditionele opvatting over creativiteit is dat het juist gebaat is bij volledige vrijheid - een open, ongestructureerd proces met voldoende tijd en ruimte om te spelen met ideeën. Externe beperkingen zoals tijdsdruk zijn volgens deze opvatting uit den boze want dan gaan mensen op hun routines vertrouwen en krijg je enkel oppervlakkige, weinig verrassende uitkomsten.

Een meer recente, alternatieve visie is dat beperkingen, of ze nu extern of zelf opgelegd zijn, juist een motor kunnen zijn die creativiteit aanjaagt. En er is inmiddels ook enige empirische evidentie die deze visie ondersteunt. Psychologe Patricia Stokes spreekt over beperkingen als “barrières die tot doorbraken leiden” in creatieve beroepen als muziek, product design, of architectuur. Marissa Meyers, vice-president bij Google, claimt dat dit zeker ook opgaat voor technische productinnovatie: “Creativity thrives best when constrained”.

Terwijl ik dit schrijf, is het inmiddels alweer half 7 geworden; Masterchef begint. Tijd om in een paar reclameblokken wat restjes uit onze koelkast te transformeren naar iets eetbaars, terwijl de kandidaten op tv staan te staren naar hun lege Mystery Box.

Wijnand IJsselsteijn | hoogleraar Cognition and Affect in Human-Technology Interaction