Ook voor de coronapandemie werden studenten tijdens tentamens natuurlijk al goed in de gaten gehouden; studenten werden geacht om in stilte te werken in grote collegezalen, terwijl surveillanten controleerden of ze niet afkeken. Examens moeten immers de kennis van individuele studenten testen en niet de ‘wisdom of the crowd’. Maar door de plotselinge overstap naar online onderwijs en examinering en de strikte sociale isolatie die door de overheid is opgelegd, gaat het voorkomen dat studenten thuis niet valsspelen tijdens online tentamens gepaard met verreikende, privacy schendende maatregelen.

De vrees dat visueel materiaal (foto’s en video’s) in verkeerde handen terecht komt en de oproep om de privacy van studenten niet aan te tasten, moeten we zeker serieus nemen. Maar er is nog een heel ander - wat mij betreft groter - risico voor ons onderwijssysteem. Dat risico is dat we het vertrouwen van en in onze studenten hebben verloren wanneer we na de lock-down terug zijn op de campus. De interessantste nieuwe onderwijsconcepten voor de toekomst berusten op het principe van onderwijs gebaseerd op vertrouwen en ‘student ownership’. Maar hoeveel vertrouwen stralen we uit als we studenten onderwerpen aan cameratoezicht?

Zijn camera’s en microfoons echt noodzakelijk om te voorkomen dat studenten afkijken? Zou het niet beter zijn om onze studenten, die alleen thuis zitten, het vertrouwen te geven dat ze het tentamen daadwerkelijk zelf maken? Of zouden we dan een enorme piek in de tentamencijfers zien, waaruit we kunnen afleiden dat ze massaal hebben gefraudeerd?

De eerste resultaten van online tentamens met geen of weinig supervisie kunnen die vraag wellicht deels beantwoorden. Als we ze genoeg vragen laten beantwoorden in relatief korte tijd, zullen studenten vooral bezig zijn om zelf de antwoorden zo goed mogelijk te vinden en zullen ze zich niet zo snel wenden tot medestudenten (die net zo druk zijn om het tentamen op tijd af te ronden).

Hoewel ik camera’s heb laten lopen toen mijn studenten hun laatste online tentamen deden, heb ik maar weinig aandacht besteed aan hun gedrag. Het tentamen was gerandomiseerd (verschillende vragen en verschillende parameters) en vanwege de tijdsdruk waren ze vooral heel druk bezig de opgaven op te lossen. Uiteindelijk bleken de cijfers mooi verdeeld. Veel meer studenten hadden besloten om het tentamen daadwerkelijk te maken (50% minder studenten met het cijfer ‘0’) en het gemiddelde van 5,7 (voor de studenten die echt hun best hadden gedaan om het tentamen af te ronden) was vergelijkbaar met het gemiddelde van voorgaande jaren.

Voor een ander tentamen, zonder cameratoezicht, waren de cijfers ook mooi verdeeld en zeer vergelijkbaar met de uitslagen van 2019. Binnen sommige faculteiten wordt de noodzaak van cameratoezicht openlijk bediscussieerd en als de bovengenoemde voorbeelden er toe kunnen bijdragen dat de beleidsmakers moedige beslissingen nemen, dan zou dat voor mij een zeer bevredigend resultaat zijn.

In zijn boek ‘De meeste mensen deugen’, suggereert schrijver Rutger Bregman dat we mensen vaker het voordeel van de twijfel moeten geven. Zoals hij in zijn boek stelt: wat hebben we te verliezen? In het slechtste geval wordt ons vertrouwen misbruikt. Ervan uitgaan dat mensen kiezen voor negatief gedrag werkt vaak als een ‘self-fulfilling prophecy’. Als we ervoor kiezen om onze studenten te vertrouwen, zouden we weleens positief verrast kunnen zijn door het resultaat.

Ik geloof dat we goed moeten nadenken over hoe we onze studenten online tentamens laten afnemen. Ik ben er ook van overtuigd dat als we meer tijd investeren in technieken voor controle en toezicht, de studenten manieren zullen vinden om die oplossingen te omzeilen. In die wapenwedloop zijn er geen winnaars, maar slechts verliezers. Of misschien zijn de bedrijven die surveillancesoftware verkopen de enige winnaars. Maar de universiteit, de docenten en studenten zullen allemaal verliezen.