Meerdere wetenschappelijke onderzoeken geven aan dat tekstbegrip en informatieretentie lager zijn wanneer je van een scherm leest. Aldus de man van de boekenwinkel, die heel enthousiast een Volkskrant-artikel tevoorschijn haalde toen ik hem over mijn dilemma vertelde. De studies zijn allemaal vrij eenvoudig: laat de helft van je proefpersonen iets van papier lezen, de andere helft van een e-reader of computerscherm en test vervolgens hun tekstbegrip door gebeurtenissen uit het stuk op de juiste volgorde te zetten, of via multiple choice vragen. Steeds weer doet papier het even goed of beter dan pixels, nooit slechter.

Volgens de onderzoekers zou een belangrijke verklaring voor dit verschil het tactiele element van papier zijn. Papier kun je vasthouden en doorheen bladeren. Je kunt je wijsvinger tussen twee pagina’s doen en iets terugzoeken. Je kunt alinea’s onderstrepen. Al deze fysieke interactie zou moeten helpen bij het onthouden van belangrijke details.

Ik ben niet geheel overtuigd door deze verklaring. De punten ‘tegen’ e-readers lijken vooral berust te zijn op hoe ontzettend bagger de typische leeservaring op e-reader software momenteel is. Klopt: ik kan niet makkelijk heen en weer bladeren in de PDF-versie van een dikke 1.500 pagina’s tellende natuurkunde-pil, maar met een betere software implementatie valt dit probleem prima te verhelpen. Bovendien kun je in een PDF gewoon dingen onderstrepen, wat maakt het dat we dit alleen kunnen waarderen als het fysiek is?

Als er al verschil is tussen papier en pixel, zal dit klein zijn. We zijn niet allemaal opeens dommer geworden omdat we lezen vanaf een scherm. Ik denk echter dat het ‘papier versus pixel’-dilemma een groter probleem blootlegt: hoe gaan we objectief om met de stof en de vorm van het onderwijs? Hoe vaak hebben we zonder erbij stil te staan iets in het klaslokaal vervangen terwijl het origineel eigenlijk ‘beter’ was?

Misschien is het niet erg dat schoolkinderen hun aap-noot-mies (en studenten hun calculus) leren van een iPad in plaats van uit een boek, maar hoe voorkomen we in de toekomst dat we door een aanpassing in het curriculum per ongeluk (bijvoorbeeld) een significante stijging aan laaggeletterdheid veroorzaken? Een grote longitudinale studie opzetten voor elke kleine aanpassing is natuurlijk gestoord. Zeggen dat je alle veranderingen op wetenschap baseert, is leuk en aardig totdat je beseft dat de wetenschap ook niet alles weet.

Uiteindelijk is alles een compromis, alleen zijn we ons daar niet altijd even goed van bewust. Mogelijk zijn schermen daadwerkelijk slechter voor tekstbegrip, maar toch verkiest elke student zijn laptop boven drie boeken á twee kilo per stuk. Ctrl+F kunnen doen is ook een mooie bijvangst. Voor mij was de doorslaggevende factor het feit dat de boekenwinkel het boek niet eens had. Dan maar pixels.