De titel van doctor (dr.) geeft blijk van het vermogen om zelfstandig wetenschappelijk onderzoek te doen. Net zoals een rijbewijs blijk geeft om op verantwoordelijke wijze deel te kunnen nemen aan het verkeer, en het zwemdiploma aangeeft dat iemand het water in kan zonder direct te verdrinken.

Het proces dat tot een doctorsgraad leidt ziet er als volgt uit: een promovendus doet onderzoek onder begeleiding van een promotor; na een aantal jaren vindt de promotor het tijd om de gevonden resultaten - beschreven in een proefschrift - te laten beoordelen door een commissie van wetenschappers. Dit proces culmineert in de verdediging van het proefschrift, waarna de promovendus de titel dr. krijgt, en dus wetenschapper is geworden.

Onze universiteit laat de mogelijkheid toe om het predicaat ‘cum laude’ te geven aan het proefschrift. Dit wordt gezien als een teken van uitzonderlijke verdienste; een criterium dat daarbij expliciet gebruikt wordt is dat het proefschrift bij de beste vijf procent van de proefschriften hoort.

En daar ligt wat mij betreft de achilleshiel: er bestaat geen beste vijf procent van proefschriften. Immers, een dergelijk criterium veronderstelt dat de proefschriften geordend kunnen worden. Daar is echter geen sprake van. Een proefschrift is een proeve van bekwaamheid in wetenschap - die hoeven en kunnen niet geordend worden.

Een proefschrift kan diep en specialistisch zijn, een proefschrift kan breed zijn, het kan al dan niet goed geschreven zijn, kortom een proefschrift heeft een veelheid aan eigenschappen. Al die eigenschappen kunnen niet op één dimensie worden afgebeeld zonder verlies van de claim dat die afbeelding een maatstaf van de kwaliteit van het proefschrift is.

Verder zijn er nog enkele zijdelingse argumenten die ook pleiten voor het afschaffen van de cum laude. Zo wordt de uiteindelijke beslissing voor het uitreiken van het predicaat cum laude genomen op de dag van de verdediging van het proefschrift. In de Nederlandse praktijk is dat een ceremoniële plechtigheid die als een feestdag voor de betrokkenen wordt gezien. Dat staat haaks op een inhoudelijke beslissing, waarbij het eventueel niet toekennen van het predicaat als een teleurstelling wordt ervaren. 

En wie neemt eigenlijk die beslissing voor een cum laude? Dat zijn wetenschappers die gevraagd worden om in de commissie te zitten, plus een aantal externe experts. Wetenschappers zijn net mensen en het zal duidelijk zijn dat alle menselijke eigenschappen naar voren komen in het al dan niet instemmen met een voorstel tot cum laude.

Natuurlijk is het mogelijk dat het bovenstaande u niet overtuigt, en vindt u dat het predicaat cum laude een zinvolle betekenis heeft. Goed, dan stel ik de volgende test voor. De hypothese is dat het predicaat cum laude voorspellende waarde heeft ten aanzien van een wetenschappelijke carrière, dus gemiddeld gesproken zouden promovendi met het label cum laude sneller door de universitaire rangen moeten gaan dan hun zusters die dat label niet hebben. Laten we dan honderd willekeurige TU/e-promoties met cum laude en honderd willekeurige TU/e-promoties zonder cum laude beschouwen. Onze drempel is: hoogleraar binnen tien jaar na promotie.

Vervolgens tellen we in beide sets het aantal personen dat aan het criterium voldoet. Als dat verschil groot is (statistisch significant), dan concluderen we, tandenknarsend, dat cum laude iets zegt over de wetenschappelijke kwaliteit van een proefschrift. Als dat verschil klein is, dan zou zelfs u, beste lezer, overtuigd moeten zijn van de zinloosheid van dit predicaat. Ik laat het verder aan mijn statistische vrienden over om (i) gehakt van deze test te maken, en (ii) deze test te verbeteren en uit te voeren.

Frits Spieksma | hoogleraar Combinatorial Optimization