Het is niet makkelijk om het altijd bij het juiste end te hebben, laat staan om ernaar te handelen. Des te makkelijker om er iets van te zeggen. Mensen die op hun twintigste of dertigste oproepen om iets te verbeteren of vragen om actie, zullen ongetwijfeld zelf hun sporen hebben nagelaten.

Protesten zijn dikwijls niet tegen zaken die alom moreel verwerpelijk worden bevonden, maar juist tegen dingen waar het wenselijke gedrag de andere kant zou moeten opgaan dan het meeste daadwerkelijke gedrag. Er zijn geen actiegroepen nodig om het doodknuppelen van zeehondjes te verbieden, maar juist wel voor moreel twijfelachtige zaken die we lastig vinden om uit de weg te gaan. Zeker omdat er vaak geen realistische alternatieven bestaan om naar een groot deel van de wereld te reizen. Om van hen een moreel schoon blazoen te eisen is schier onhaalbaar.

Maar ja, je wilt de samenleving verbeteren, maar bent er wel onderdeel van. Vet hypocriet! De Telegraaf had er anderhalve week geleden zelfs een hele spread voor over: ‘hypocriete klimaatactivisten’ die anderen alleen maar de les lezen. Terwijl het, bijvoorbeeld, weinig zal uitmaken voor Telegraaf-lezers of de klimaattop-aanwezigen vorige week per vliegtuig, zeilboot of e-bike naar Sharm-El-Sheikh waren afgereisd. Betutteling is vervelend, maar dat de zijlijn-roepende anti-activisten de moral high ground zien in een groepje privé-vliegtuiggebruikers, zegt vooral veel over henzelf.

De doorgewinterde criticaster past dit hellendevlakargument het liefste ook op zichzelf toe. Marcel Levi van de NWO schreef in Het Parool dat sociale veiligheid nu gebruikt zou worden om een snellere computer te krijgen. Omroep MAX-directeur Jan Slagter vergoelijkte het grensoverschrijdend gedrag van Matthijs van Nieuwkerk door te stellen dat zijn dieselautobezit nu ook al grensoverschrijdend is. Vet hypocriet dus, die zorgen!  

Het is lastig ‘het juiste’ te doen. In mijn promotieonderzoek (2015-2019) bekeek ik het gapende gat tussen opvattingen en gedrag, om individuen te kunnen motiveren om meer energie te besparen in het huishouden middels gepersonaliseerde tips. Een soort Netflix voor energiebesparing, met dito website. Het bleek dat mijn tips effectiever waren als ze aangepast waren op wat mensen deden, in plaats van op wat ze zeiden dat ze zouden moeten doen. Zo was ‘het licht uitdoen’ voor veel mensen plots een stuk realistischer dan zonnepanelen installeren, ook al hadden ze duurzamere opvattingen. Er bleken meer grijstinten aan mensen te bestaan dan alleen ‘absolute boomer-vervuilers’ en ‘conifeerknuffelende studenten’.

Het WK Voetbal is een mooi voorbeeld van hoe complex de relatie tussen attitude en gedrag is. Ik vermoed dat de meerderheid van Nederland het verwerpelijk vindt hoe het WK wordt georganiseerd in Qatar. Tegelijkertijd keken er al meer dan twee miljoen Nederlanders naar de openingswedstrijd, een wedstrijd tussen de nummers 44 en 50 van de FIFA-ranglijst.

We moeten onze hypocrisie omarmen. Als activisten woorden omzetten in daden, moeten we niet slechts met andere woorden gerelateerde daden van hen veroordelen, anders komen we nooit verder.

In mei zat ik op een bankje voor Atlas te lunchen toen University Rebellion met een geknutselde draak kwam langslopen. Ze protesteerden tegen de banden die de TU/e erop nahield met Shell en eisten transparantie. Een jongen naast me schoot in de lach: “Protesteren tegen Shell? Zonder olie hadden ze die draak niet kunnen maken hoor.” Alleen de ‘vet hypocriet!’ ontbrak nog.