“Ik ben niet per definitie tegen bezuinigingen in het hoger onderwijs. Het algemeen belang kan daarom vragen”, zei filosoof Ad Verbrugge van Beter Onderwijs Nederland, een actiegroep die zich onder meer tegen de verengelsing aan de universiteiten richt. Maar de bezuinigingen van dit kabinet zijn “visieloos”, voegde Verbrugge eraan toe.

Hij kwam aan het woord in een deskundigenbijeenkomst in de Eerste Kamer over de rechtmatigheid en uitvoerbaarheid van de bezuinigingen op het hoger onderwijs. De senatoren moeten binnenkort over de OCW-begroting stemmen en wilden zich beter informeren.

Op die bijeenkomst waren eerst voorzitters Caspar van den Berg en Maurice Limmen van respectievelijk universiteitenvereniging UNL en de Vereniging Hogescholen aan het woord geweest, die hun standpunt verwoordden dat de bezuinigingen een slecht idee zijn. Van den Berg (UNL) zat tot voor kort zelf voor de VVD in de Eerste Kamer. Ook vakbondsbestuurder Douwe Dirk van der Zweep (AOb) lichtte de problemen toe.

Onzekerheid

Het ging bijvoorbeeld over het schrappen van kleine opleidingen en de ontslagen aan verschillende universiteiten, maar ook over de onzekerheid die het kabinet laat voortbestaan: waar komen die bezuinigingen terecht? Instellingen in de ‘regio’ worden misschien van bepaalde bezuinigingen uitgezonderd, maar weten niet hoe dit uitpakt. De overige instellingen zijn bang dat de bezuinigingen vooral op hun conto komen. Allemaal bereiden ze zich op het ergste voor.

Eén van de heikele punten voor de overheid is het bestuursakkoord dat het vorige kabinet heeft gesloten. Daarin is de instellingen voor een periode van tien jaar geld beloofd waar het huidige kabinet op bezuinigt. Kunnen ze naar de rechter stappen om dit geld alsnog te krijgen?

Niet kansloos

Zo’n procedure is “niet kansloos naar mijn idee”, zei een andere deskundige, de Maastrichtse hoogleraar bestuursrecht Raymond Schlössels. Hij klonk voorzichtig, maar de financiële afspraken zijn volgens hem “behoorlijk concreet” en wekken bepaalde verwachtingen. Volgens hem is er ‘gerechtvaardigd vertrouwen’ gewekt (“Dat staat voor mij buiten kijf”) en dus zou een rechter best eens kunnen besluiten dat bepaalde bezuinigingen helemaal niet mogen.

Maar voor de partijen die de bezuinigingen verdedigen of zelfs toejuichen was Verbrugge de meest prikkelende spreker. Hij hekelde het bekostigingsmodel dat vooral gebaseerd is op studentenaantallen. Kleine opleidingen verdwijnen omdat ze weinig studenten trekken. Zelfs binnen onderwijsinstellingen is er concurrentie: opleidingen hebben liever niet dat hun studenten aan een andere faculteit een minor volgen. Er gaat niet te weinig geld naar het onderwijs, zei hij, maar het wordt verkeerd verdeeld. Hij hekelde ook de hoge kosten voor de centrale diensten en administratie.

“Ik denk dat het heel onverstandig is om een bezuiniging door te voeren zonder die context daarbij te betrekken”, onderstreepte Verbrugge. Zolang dat niet gebeurt, gaan de instellingen kleine opleidingen schrappen, die ook samenhangen met de rest van het onderwijs: denk aan vakken als Duits en Frans. Omgekeerd is de verengelsing van het hoger onderwijs “volstrekt doorgeslagen”, voegde hij eraan toe. Met Engelstalige opleidingen trekken met name de universiteiten veel studenten.

Krimp

Hij noemde het “van den zotte” dat de krimp voor het hoger onderwijs een probleem is. “Krimp is helemaal geen probleem. Je hebt dan meer geld voor minder studenten. Je kunt je onderwijs intensiveren.” Maar niet in het huidige systeem van bekostiging. Nu moeten de hogescholen juist bezuinigen als ze minder studenten trekken.

Het bekostigingssysteem kun je echter niet zo snel aanpassen. Wat kan er op dit moment dan wel, vroeg JA21-senator Karin van Bijsterveld. Want: “De kans dat u dit toch gewoon moet slikken, die is er ook gewoon. Daar moeten we eerlijk over zijn.” Haar partij steunt de bezuinigingen na een deal met de regeringspartijen.

De universiteiten en hogescholen erkennen dat de bekostiging beter kan. Het huidige systeem werkt alleen “in een markt die altijd kan groeien”, zei Van den Berg, “met andere woorden: als er meer binnenlandse studenten komen en als je – oneerbiedig gezegd – altijd wel ergens in de wereld een blik buitenlandse studenten kan aanboren.” In een krimpende markt stort het heel systeem in elkaar, zei hij. Ook de hogescholen zitten met de teruglopende studentenaantallen en pleiten voor “meer stabiliteit in de financiering”, zei Limmen.

Meer toezicht

Maar zij willen verder zo weinig mogelijk bemoeienis uit Den Haag. Verbrugge zag iets heel anders voor zich. Hij wil juist méér toezicht. “Het zijn publieke middelen waar democratische verantwoording voor vereist is”, stelde hij. Anders heerst de logica van de concurrentie en zullen er allerlei kleine opleidingen en vakgebieden uit Nederland verdwijnen.

De vraag is nu wat de senatoren met alle input doen. Ze kunnen een betere onderbouwing eisen en de minister allerlei beloftes ontlokken. Ze zouden zelfs de begroting kunnen afkeuren. Maar zo’n afkeuring is sinds 1907 niet meer voorgekomen en de vier regeringspartijen (PVV, VVD, NSC en BBB) hebben zich van een meerderheid in de Eerste Kamer verzekerd dankzij een deal met de drie christelijke partijen en JA21.