Die laatste is een retorische vraag. Maar Vaessen heeft studenten gezien die het deden. Ze laat een foto van Wawan zien, een student die maar twintig jaar oud werd, omdat hij doodgeschoten werd bij protesten in Jakarta, Indonesië, in 1998. Wawan is opgegroeid in een dictatoriaal regime en hij protesteerde tegen generaal Soeharto die al 32 jaar aan de macht was.

Een jaar later verloor Vaessen vriend en collega Sander Thoenes terwijl deze verslag deed van gewelddadig optreden door de regering bij protesten in Oost Timor. Op het scherm achter haar in de Blauwe Zaal toont ze de perskaart van hem. De journalist overleed toen hij dertig was.

Het waren de eerste jaren als verslaggever voor Vaessen, destijds voor de NOS correspondent in Azië. In 2006 stapte ze over op Al Jazeera omdat ze de kijk van de NOS te westers vond en ook de stem van het zuiden wilde laten horen. In 2019 verhuisde ze voor Al Jazeera naar Moskou en de laatste jaren woont ze in Berlijn als Europacorrespondent.

“Ik heb de geboorte van een democratie met eigen ogen gezien”, zegt ze. “Toen ik in Indonesië aankwam durfde niemand met mij – de pers – te praten, maar later werd dat veel beter.” In haar ogen was de democratie op z’n hoogtepunt in de jaren negentig toen dictators als Soeharto werden verdreven. “Maar nu is de democratie chronisch ziek.” Ze benoemt het gebrek aan vertrouwen in overheden en polarisatie tussen rijke en arme bevolkingsgroepen.

Banger

“Toen ik in 2020 weer in Nederland was, zag ik een heel ander land dan ik vijfentwintig jaar eerder had verlaten”, zegt ze. “Ik vond Nederlanders altijd tolerant en open-minded, maar nu leek het of mensen meer egoïstisch waren. Dit raakt mijn werk. Collega’s zijn angstiger en neigen naar zelfcensuur. De NOS heeft het nodig gevonden om bij het verslaan van anti-lockdown-protesten de logo’s van de uitzendbussen te halen. Er gingen zelfs bodyguards mee.”

In 2024 wordt er in 76 landen gestemd. Dat betekent echter niet dat het goed gaat met de democratie, herhaalt Vaessen. “Er zijn nu meer autocratieën dan democratieën. Verkiezingen worden gemanipuleerd, stemmers zijn niet vrij en de uitslag is niet eerlijk.” Ze noemt Turkije, India en Hongarije en werkt het voorbeeld van Belarus uit. “Bij de verkiezingen van 2020 verloor Loekasjenko, maar hij vervalste de uitslag en claimde zeventig procent winst.”  

Het steekt haar dat media minder de functie van controle op de macht uitvoeren. ”Je ziet bij berichtgeving over Israël en Gaza en over de oorlog tussen Oekraïne en Rusland, dat de pers het regeringsstandpunt volgt. Ze zouden kritischer moeten zijn. Als de media falen, faalt ook de democratie.”

Ook de bezuinigingen op het onderwijs vindt ze zorgwekkend. “Kennis is macht. Wees moedig en laat je niet intimideren. Vecht voor je recht op kennis”, geeft ze de studenten mee.

Zoals gebruikelijk bij SG-lezingen mogen studenten na afloop vragen stellen. “Wat is uw standpunt ten opzichte van YouTube en X?”, wil een student weten. Vaessen heeft haar mening over social media in de loop der tijd bijgesteld. “Toen het in 2011 begon, was ik een groot voorstander. De publieksparticipatie sprak mij erg aan. Maar nu zijn de social media, vooral X, gekaapt door machthebbers en eigenaren. Er wordt mee gemanipuleerd en er wordt misbruik van gemaakt.” Tot slot heeft ze nog een voorstel: “Er zou een nieuw soort social media moeten komen, dat zouden jullie hier aan de universiteit eigenlijk op je moeten nemen.”