Nederland was altijd een enthousiast partner van China. Vorig jaar waren hier zo’n 2.200 promovendi met een beurs van het Chinese Scholarschip Council (CSC), telde bureau Clingendael. Alleen het Verenigd Koninkrijk, Rusland en Duitsland ontvingen meer van deze promovendi.

Maar na waarschuwingen van de veiligheidsdiensten en een oplaaiende discussie over kennisveiligheid is de stemming aan het omslaan. Vlak voor de zomer maakte de TU Eindhoven bekend te stoppen met het CSC-programma en nu zegt ook de Universiteit Maastricht dat ze het contract niet wil verlengen.

Recent bleek uit onderzoek van Cursor dat minimaal 162 studenten en medewerkers aan de TU/e banden hebben met instellingen in China, die een hoog tot zeer hoog spionagerisico hebben.

Belastingdienst

Officieel stopten beide universiteiten met de beurs vanwege de hoogte ervan. Van de 1.350 euro die promovendi maandelijks uit China krijgen kunnen ze in Nederland moeilijk rondkomen. Ze voldoen ook niet aan de IND-norm: ze krijgen alleen een visum als ze aantonen dat ze minstens 1.613 euro per maand te besteden hebben.

In Groningen past de Rijksuniversiteit het verschil bij. De TU Eindhoven en de Universiteit Maastricht doen dat niet. Maastricht vreest onder meer dat de Belastingdienst er moeilijk over zal doen.

Tegelijkertijd spelen de zorgen over kennisveiligheid mee. Zo zei de rector van de Universiteit Maastricht vrijdag in een interview met universiteitsblad Observant dat ook de Chinese ‘loyaliteitsverklaring’ die CSC-studenten moeten ondertekenen een “aandachtspunt” is.

Loyaal aan de partij

De Chinese overheid vraagt promovendi in een verklaring trouw te zijn aan de communistische partij en te gehoorzamen aan de Chinese ambassade in Nederland. De studenten werken hier in principe vier jaar en beloven de Chinese regering om daarna terug te keren naar hun thuisland.

EenVandaag meldde dat Chinese studenten ook hier in Nederland last hebben van de lange arm van China, al ontbreekt daarvoor hard bewijs. Een studente die haar scriptie over Hongkong wilde schrijven, ziet daar voor de zekerheid vanaf.

Overleg ambassade

Hierover heeft het ministerie van Buitenlandse Zaken gesproken met de Chinese ambassade, antwoordt OCW-minister Eppo Bruins op Kamervragen van regeringspartij VVD. “In dit gesprek is gewezen op het belang van het beschermen van de academische vrijheid en vrijheid van meningsuiting van studenten in Nederland.”

Hij pikt het onderwerp zelf ook op. “Deze belangen breng ik binnenkort ook over aan mijn Chinese evenknie in een reactie op een felicitatiebrief naar aanleiding van mijn aantreden.”

Welke opleidingen?

Wat de VVD betreft kijken meer universiteiten kritisch naar hun Chinese instroom, zegt Tweede Kamerlid Claire Martens. “Er liggen serieuze waarschuwingen van de AIVD. Ik hoop dat universiteiten daar zelf mee aan de slag gaan.”

Ze wil ook van de minister weten bij welke opleidingen Chinese studenten precies geweerd moeten worden. Waar komen ze in de buurt van gevoelige informatie? De vorige minister was al eens aan een lijst met vakgebieden en opleidingen begonnen, maar dat project werd in mei uitgesteld.

Zou het niet helpen als Chinese studenten en promovendi in het Westen zien hoe vrijheid werkt? “Ik vind het heel mooi dat we Chinese studenten iets van de Nederlandse democratie kunnen meegeven”, antwoordt Martens, “maar we moeten niet naïef zijn, met name waar Chinese studenten toegang krijgen tot technische opleidingen. Dat vind ik gewoon heel gevaarlijk.”