Grote bezuinigingen, minder Engelstalig onderwijs, minder buitenlandse studenten en onderzoekers… KNAW-president Marileen Dogterom maakt zich “grote zorgen” om de plannen van de komende regeringspartijen, zei ze afgelopen maandag in haar jaarrede.

Dogterom: “Alhoewel uit de uitwerking zal moeten blijken wat precies de consequenties zijn, doen de plannen vermoeden dat het koesteren van het open internationale karakter van ons wetenschapssysteem niet hoog op de agenda staat.

Het zal moeten blijken, zei u. Dat klinkt tamelijk kalm.

“Er gaat wel een schok door onderwijs- en wetenschapsland, hoor. Dat heeft natuurlijk te maken met de forse bezuinigingen, maar nog los van geld: wat betekent dit voor de waarde die deze nieuwe coalitie aan kennis en innovatie hecht? Hoe zit het met de investeringen op de lange termijn? Dat zal inderdaad moeten blijken als we straks die gesprekken gaan voeren.”

Gaan gesprekken hier iets aan veranderen?

“Met de meeste partijen kun je het erover eens worden dat we voor de grote uitdagingen in de techniek en de samenleving kennis nodig hebben en talent moeten opleiden. We willen daarvoor niet afhankelijk zijn van anderen in Europa en zeker niet van de rest van de wereld. We moeten de kracht behouden die we in onderwijs en onderzoek hebben opgebouwd.”

Die internationale blik lijken ze niet erg te waarderen.

“Er zijn meer argumenten. Drie jaar geleden is berekend dat er sprake was van onderfinanciering in de wetenschap, met als gevolg onder meer een hoge werkdruk en problemen met sociale veiligheid. De investeringen van het afgelopen kabinet waren mede bedoeld om dit aan te pakken. Dan is het best een schok te zien dat alles, of zeker de helft ervan, weer wordt teruggedraaid. Het zal natuurlijk moeten blijken of het echt gaat gebeuren, maar we schrikken van dit eerste signaal.”

Is het een signaal? Het staat er toch gewoon zwart op wit?

“Volgens mij is nog niet duidelijk hoeveel vrijheid een bewindspersoon krijgt bij de invulling van die financiële paragrafen. Misschien heeft die persoon enige armslag om die bezuinigingen op een andere manier te realiseren. Ik fantaseer nu maar even, maar wie weet zijn sommige kwesties vrij en krijgt de nieuwe minister de vrijheid om andere meerderheden in de Tweede Kamer te zoeken. Dan kunnen ook de ideeën van de oppositiepartijen weer invloed hebben.”

Maar vooralsnog staat er bijvoorbeeld een bezuiniging van 215 miljoen euro per jaar op de sectorplannen in het akkoord, waarin de universiteiten samen afspraken maken over de koers van onderwijs en onderzoek.

“Ja, en het zou echt een heel slecht idee zijn om dat budget te schrappen. Dat was een structurele investering. Over die andere fondsen kun je discussiëren; die zouden toch al aflopen. Maar de sectorplannen niet. Daar zijn 1.200 mensen voor in vaste dienst genomen. Hopelijk zal de soep niet zo heet gegeten worden, maar als je deze getallen letterlijk neemt, moet je die 1.200 mensen dan weer ontslaan?”

Dus u moet wachten op de nieuwe minister en dan hopen dat die naar u luistert?

“We kunnen nu al praten met de politiek. Wat was ook alweer de gedachte achter dat Fonds voor Onderzoek en Wetenschap, waar de komende jaren een miljard op bezuinigd wordt? Het is er niet zomaar gekomen. We kunnen dat uitleggen, en dan is het aan de Kamer of het kabinet om keuzes te maken. Dat geldt ook voor de sectorplannen, die er met flinke druk van de politiek zijn gekomen. We maken daarin ook afspraken om bijvoorbeeld de opleiding Nederlands te beschermen. Willen ze dat dan niet?”

Je kunt je afvragen of een redelijk gesprek helpt als deze partijen de internationalisering zo sterk willen terugsnoeien.

“Wij begrijpen best de zorgen dat het systeem de internationalisering moet aankunnen. Er moet genoeg huisvesting zijn; in sommige steden speelt dat mee. Universiteiten konden ook nog geen numerus fixus instellen op anderstalige trajecten, dus het is logisch dat je die meer regie geeft en verlangt dat ze daar goed mee omgaan. Tegelijkertijd is de kwaliteit van de Nederlandse wetenschap aantoonbaar gekoppeld aan openheid en het uitwisselen van talent. Je wilt het kind niet met het badwater weggooien.”

Je zou kunnen denken dat deze partijen kennis en wetenschap willen verzwakken. Dan is het moeilijk praten.

“Ik denk niet dat ze daarop uit zijn. Ze willen vooral minder migratie en een deel daarvan gaat om studenten en onderzoekers.”

Maar als je de PVV over klimaatverandering hoort of BBB over stikstof, en je telt er de harde bezuinigingen bij op, of de btw-verhoging op boeken, dan moet je toch concluderen dat ze tegen kennis en wetenschap zijn?

“Het gaat echt te ver om te zeggen dat de hele coalitie rechtstreeks tegen de wetenschap is. Soms zijn partijen niet geïnteresseerd in kennis omdat ze zelf al menen te weten hoe het zit, maar dat is iets anders.”

Geert Wilders sprak onlangs op een politiek congres in Hongarije, waar het slecht gesteld is met de academische vrijheid. Orbán is een van zijn helden. Vreest u niet voor Hongaarse toestanden?

“Dat zou echt vele malen verder gaan. Wat er in Hongarije gebeurt, gaat niet alleen over de wetenschap, maar over de hele samenleving die bepaalde vrijheden ontbeert. Het gaat ook over de rechtsstaat en de journalistiek. We moeten er waakzaam voor zijn, maar het is nu niet aan de orde. Het zou een ander verhaal worden als onze overheid de universiteiten bijvoorbeeld zou vertellen waar onderzoek wel en niet over mag gaan of wie er hoogleraar moet worden, want dan gaat het over de autonomie van de wetenschap.”

U hoopt politici met argumenten te overtuigen, maar heeft u nooit overwogen om bij wijze van spreken met wetenschappelijke tractoren naar het Binnenhof te rijden?

“Laatst zat ik in een radioprogramma over het klimaatbeleid met een docent van de Vrije Universiteit, die de overstap heeft gemaakt van de wetenschap naar de milieubeweging. Die zei: ik kan nog zoveel artikelen schrijven met de conclusie dat de CO2-uitstoot naar beneden moet, maar die artikelen belanden in een la, dus ik moet een andere manier vinden om die boodschap over te brengen. Als persoon kan ik me daar van alles bij voorstellen, maar ik ben president van de KNAW. De wetenschap kan zich niet activistisch opstellen: dan krijgen we het verwijt dat we partijdig zijn. Uiteindelijk vertrouw ik erop dat een groot deel van het algemeen publiek wel degelijk in kennis geïnteresseerd is.”