Minstens 162 studenten en medewerkers aan de TU/e hebben banden met universiteiten in China met een hoog of zeer hoog risico op spionage.

Ingrid d’Hooghe, senior research fellow bij Clingendael: “Hoe hoog het risico is op het weglekken van kennis hangt ervan af waaruit die banden bestaan, en in welke functie en op welk onderzoeksterreinen deze medewerkers actief zijn. In algemene zin is het zeker belangrijk dat de universiteit dit in beeld heeft en een goede analyse maakt van mogelijke risico's.” 

Bij banden kun je denken aan er gestudeerd hebben, er gewerkt hebben, er onderzoek hebben gedaan, er nog altijd (gelijktijdig) werken of een onderzoeksproject doen waarbij er wordt samengewerkt. De vakgebieden en achtergronden lopen uiteen: van AI, fotonica en radartechnologie tot energie, cybersecurity en telecommunicatie. 

Geopolitieke ontwikkelingen

Casper Wits, universitair docent Oost-Azië studies aan de Universiteit Leiden ziet dat China heel anders naar wetenschap kijkt dan veel andere westerse landen. “China ziet wetenschap als een kernonderdeel van geopolitiek. ‘Wetenschap en technologie zijn de belangrijkste arena van geopolitieke strijd’ zei Xi Jinping al in 2021, zo haalde ook Jeroen Groenewegen-Lau aan in zijn opiniestuk in de Volkskrant.” Online is die uitspraak van Xi ook terug te vinden op een Chinese bron.

“Beleid omtrent kennisveiligheid is nu belegd bij universiteiten. Maar als we in Nederland geen overheidsbeleid gaan voeren, verandert er niks”, denkt Wits. “Universiteiten zien druk van de overheid om beleid te maken als een inperking van de academische vrijheid.”

De KNAW bracht in oktober vorig jaar zelfs een position paper uit tegen de screeningswet. Daarin staat onder andere dat open kennisdeling essentieel is voor de wetenschap, dat er maximaal moet worden ingezet op bewustwording. ‘Voer geen screening van onderzoekers op basis van vakgebieden of technologieën in’ aldus het document. “Ik sta daar anders in”, zegt Wits. “Ik denk dat het wel nodig is om kritischer te kijken naar je wetenschappelijke samenwerkingen.”

De Leidse onderzoeker wijst naar een artikel van Follow the Money uit 2022. ‘Europese universiteiten helpen China om ’s werelds modernste leger op te bouwen’. "Dat is het resultaat als je het aan de universiteiten zelf overlaat. Ik snap dat wetenschappers met wetenschap bezig willen zijn en niet met geopolitiek. Maar dan moet de overheid dus ingrijpen om erger te voorkomen.”

Seven Sons of National Defence

Internationaal wordt een door het Australian Strategic Policy Institute (ASPI) ontwikkelde lijst gehanteerd voor het indelen van universiteiten in verschillende risicocategorieën. Deze lijst bevat ook de Seven Sons of Defence. Dat zijn zeven universiteiten die nauwe banden hebben met de Chinese defensie-industrie en onder militaire controle van het leger staan. In ieder geval 20 TU/e’ers zijn afkomstig van of hebben banden met een universiteit die valt onder de Seven Sons of Defence. Maar buiten de Seven Sons of National Defence zijn er dus nog meer (zeer) hoog-risico universiteiten die je in de ASPI-database kunt terugvinden.

Vlaanderen

Onlangs kwam nog naar buiten dat Vlaanderen nieuwe samenwerkingen met universiteiten op de lijst van de Seven Sons of National Defence volledig in de ban doet. De reden is dat deze universiteiten diep zijn geworteld in de Chinese defensie-industrie en onder de militaire controle van het Chinese leger staan.

In 2020 stelde de Amerikaanse regering een inreisverbod in voor Chinese studenten van Seven Sons-universiteiten. Met deze maatregel wilde de regering van Donald Trump voorkomen dat Amerikaanse technologie en intellectueel eigendom zouden worden gestolen door China. Driekwart van de studenten die aan een van de zeven universiteiten afstuderen, gaat aan het werk in de  Chinese defensie-industrie. De Seven Sons of Defence-universiteiten investeren ruim de helft van hun onderzoeksbudget in militaire projecten.

Kritieke combinaties

Door de ASPI-categorieën (het soort universiteit en het risico beschreven als laag, gemiddeld, hoog en zeer hoog) toe te passen op de studenten en wetenschappers van de TU/e blijkt dat 96 van hen banden met een zeer hoog-risico universiteit hebben. Daarnaast zijn er nog 66 studenten of medewerkers die banden hebben met een hoog-risico universiteit. In sommige gevallen ging of gaat het per persoon om meerdere (zeer) hoog-risico universiteiten. Sommige van onze wetenschappers zijn of waren betrokken bij zeer kritieke kennisdomeinen zoals defensie, fotonica, optics en cyber security. Experts zeggen dat het per expertise kan verschillen of er een (groot) risico op het wegsluizen van kennis is.

Wits: “Het is moeilijk om deze zaak zo ‘in het algemeen’ te beoordelen, daarvoor moet je echt per casus kijken. Als het bij wijze van spreken gaat om het verbeteren van fietshelmen is er niet zoveel aan de hand. Maar als je ziet dat je zo’n grote groep wetenschappers hebt met banden met (zeer) hoog-risico universiteiten, dan vraagt dat sowieso wel om een kritische houding. Het onderstreept dat het belang van het maken van beleid op dit gebied.”

Ingrid d’Hooghe, senior research fellow bij Clingendael is het met hem eens: “Het risico hangt ervan af waaruit die banden bestaan, en in welke functie en op welk onderzoeksterreinen deze medewerkers actief zijn. In algemene zin is het zeker belangrijk dat de universiteit dit in beeld heeft en een goede analyse maakt van mogelijke risico's.”

Landelijk beleid

In tegenstelling tot de VS en Vlaanderen is er in Nederland geen overheidsbeleid gericht op de screening van studenten van hoog risico universiteiten. De veiligheidsdienst AIVD laat weten zich niet bezig te houden met een lijst van universiteiten die extra screening vergen bij samenwerken of die simpelweg niet zijn toegestaan om mee samen te werken.

Het Ministerie van OC&W laat weten dat “Nederland geen lijsten van Chinese kennisinstellingen of personen heeft waar niet mee mag worden samengewerkt. Kennisinstellingen zijn zelf verantwoordelijk voor het maken van een risicoanalyse bij het aangaan van een internationale samenwerking.”

TU/e bewust van risico’s

Woordvoerder Ivo Jongsma van de TU/e laat weten dat de universiteit zich bewust is van de risico’s rond kritieke kennisdomeinen. “De afgelopen jaren is het belang van kennisveiligheid op universiteiten toegenomen. Hoewel academische waarden - zoals open science en wereldwijde samenwerking - de fundamenten blijven voor succesvolle universiteiten, nam het bewustzijn over risico’s toe. We nemen het onderwerp kennisveiligheid aan de TU/e zeer serieus.”

“Landelijk werken we als TU/e nauw samen als het gaat om kennisveiligheid", aldus Jongsma. "We zijn lid van de UNL werkgroep kennisveiligheid. We volgen de nationale leidraad kennisveiligheid. We hebben een adviesteam kennisveiligheid en een mailbox waar medewerkers van de TU/e met vragen op het gebied van kennisveiligheid terecht kunnen (knowledgesecurity@remove-this.tue.nl).”

De nieuwe wet Screening Kennisveiligheid die in de maak is, heeft ook de aandacht van de universiteit. “We hebben een actieve bijdrage geleverd aan de dialoog van het ministerie van OCW en de kennisinstellingen ter voorbereiding van de screeningswet”, zegt Jongsma. “Verder zijn we bezig met een verbetering van onze governance van kennisveiligheid en het opstellen van een breed afwegingskader.”

Clingendael-onderzoeker d’Hooghe weet dat “het ontwikkelen van beleid op dit terrein ingewikkeld is en veel capaciteit vergt. De TU/e behoort in vergelijking tot andere Nederlandse Technische Universiteiten niet tot de koplopers in het ontwikkelen van kennisveiligheidsbeleid.” d’Hooghe heeft onlangs samen met Xiaoxue Martin een artikel gepubliceerd gelanceerd over de zorgen rond CSC promovendi en het ongewenst weglekken van kennis.

Advies ministerie

Het ministerie geeft aan dat Nederlandse universiteiten bij het maken van hun beleid “gebruik kunnen maken van verschillende openbare bronnen, zoals de China Defense Universities Tracker van het Australische ASPI en de Canadese lijst met Named Research Organizations”, waar de door Cursor gebruikte database dus ook tussen staat. “Uiteraard kunnen instellingen ook gebruikmaken van het Loket Kennisveiligheid, dat hen ondersteunt bij het opstellen van een risicoanalyse", aldus het ministerie.

Nog geen TU/e-beleid

Er blijkt geen standaard screeningsprocedure voor kandidaten van risico-universiteiten bij de TU/e, maar woordvoerder Jongsma laat weten dat kandidaten uit risicolanden wel extra aandacht krijgen. “Voor vacaturekandidaten uit risicolanden maken we een risico-inschatting. Daarbij kijken we onder meer naar de eerdere affiliaties van de kandidaat maar ook naar het terrein van de vacature. Bij geval van twijfel winnen we advies in bij het nationale loket kennisveiligheid.”

Wat betreft studenten laat Jongsma weten dat “er nog geen TU/e-procedure is om nieuwe studenten te toetsen op hun banden met verdachte instellingen, maar daar werken we wel aan.”

Binnen de TU/e-gemeenschap zijn dus ruim 160 studenten en medewerkers te vinden die afkomstig zijn van en/of banden hebben met universiteiten die een hoog of zeer hoog risico kennen op spionage. Daarmee is niet gezegd dat deze studenten of medewerkers zelf spioneren op de TU/e. Wits denkt wel dat er in Nederland door gebrek aan nationaal beleid een risico is op het weglekken van kennis, “dan wel naar het Chinese leger, dan wel ingezet voor surveillance technologie.”

Europese tool

Ministerie van OC&W: “Het kabinet pleit in Europees verband voor het ontwikkelen van een Europees instrument om risico’s in wetenschappelijke samenwerking met partners die een offensief programma tegen de EU hebben, inzichtelijk te maken. Denk hierbij aan een Europese variant van de Australische University Tracker.”

Vind je dit onderwerp interessant? VPRO Argos maakte een duidelijk overzicht over het komende screeningsbeleid voor studenten en onderzoekers van buiten de EU. Daarin wordt ook het risico op discriminatie behandeld, want iemand uitsluiten op basis van nationaliteit mag niet en daar moet de EU voor waken in de nieuwe wetgeving.

“Veel universiteiten wachten op de screeningswet voor hun eigen beleid”, weet d’Hooghe. De meest recente Kamerbrief (ten tijde van schrijven) omtrent deze wet lees je hier.