Wat vieren we tijdens carnaval?

Het woord ‘carnaval’ komt van het Italiaanse ‘carne levare’, wat letterlijk ‘wegnemen van het vlees’ betekent. Traditioneel gezien dienen christenen de periode tussen carnaval en Pasen te vasten. Tijdens deze periode werden vele dingen gelaten, waaronder alcohol, snoep, en - zoals de naam al aangeeft - vlees. Net voor de start van de vastenperiode werd er nog even goed gefeest en uitbundig ‘afscheid’ genomen van al deze dingen.

Carnaval begint op zijn vroegst 1 februari en op zijn laatst 9 maart, maar de precieze datum varieert ieder jaar afhankelijk van Pasen. Pasen wordt namelijk de eerste zondag na de eerste volle maan van de lente gevierd. Precies 46 dagen daarvoor vieren we carnaval.

"Aswoensdag". De dag na carnaval en eerste dag van het vasten. Traditioneel gaan christenen deze dag naar de kerk en geeft de priester iedereen een askruisje op het voorhoofd terwijl hij zegt: “Stof zijt gij, en tot stof zult gij wederkeren”.

Waar vieren we carnaval?

Carnaval vind je vooral in het Zuiden van Nederland, met Noord-Brabant en Limburg als koplopers. Maar, waarom juist daar? Het Noorden van Nederland is van oudsher overwegend protestant, en het Zuiden katholiek. Carnaval werd vroeger voornamelijk door katholieken gevierd, en dus is het niet zonder toeval dat het tegenwoordig vooral in (voormalig) katholiek Nederland te vinden is.

"Lampegat". Tijdens carnaval krijgt iedere stad een tijdelijke ‘carnavalsnaam’. Eindhoven wordt bijvoorbeeld Lampegat (als verwijzing naar Philips). Benieuwd hoe alle andere steden heten? Bekijk hier de carnavalskaart van Noord-Brabant.

Meer dan een christelijke traditie

Nederlands carnaval lijkt dus vooral een christelijke oorsprong te hebben, maar de geschiedenis van carnaval gaat verder terug. Al ver voor het christendom werden er door de heidenen veel carnavals-achtige feesten gevierd. Zo ook door de Romeinen bijvoorbeeld. Zij hielden regelmatig zogenaamde omkeerrituelen. Tijdens deze ‘sociale ommekeer’ werden de rollen in de maatschappij letterlijk omgedraaid. Zo kregen - voor een paar dagen - de armen in plaats van de rijken de touwtjes in handen, en de gewone man in plaats van de machthebbers. Een paar dagen waarin dus alles op z’n kop stond.

Net zoals veel heidense tradities is ook deze omgezet tot een christelijke met de komst van het christendom. De ‘sociale ommekeer’ uit de Romeinse omkeerrituelen zien we daarom ook nog steeds terug in ons huidige carnavalsfeest. Ieder jaar wordt er namelijk per stad een Prins Carnaval gekroond. De burgemeester van de desbetreffende stad overhandigt dan tijdens een officiële ceremonie het ‘bestuur’ over de stad aan de nieuwe Prins Carnaval, samen met de ‘sleutel’ van de stad (dit varieert van enorme houten sleutels, tot fietssleutels en alles daartussenin).

Van origine is Prins Carnaval altijd een man, maar dit jaar heeft Eindhoven - alias Lampegat - voor het eerst een Stadsprinses verkozen: ‘Mina Dun Urste’.

"D’n elfde van d’n elfde". Op 11 november, oftewel 11/11, wordt ieder jaar de nieuwe Prins Carnaval verkozen, samen met zijn ‘Raad van Elf’. Dat het getal elf zo vaak terugkomt is geen toeval. Vroeger werd dit gezien als het ‘gekkengetal’ omdat het tussen 10 (het perfecte getal) en 12 (het heilige getal) in zat. Veel kroegen gaan tijdens carnaval dan ook om 11.11 uur open.

Carnaval anno 2024

Carnaval is dus een combinatie van chaos, gekkigheid en persiflages vanuit Romeinse tradities, en anderzijds een laatste keer losgaan vlak voor de start van de christelijke vastenperiode. Leuk, maar wat kun je dit weekend nou eigenlijk verwachten?

Verkleden

Tijdens carnaval wordt er verkleed. Sommigen zijn maanden van tevoren bezig een origineel kostuum met bijbehorende schmink uit te zoeken, anderen trekken snel een kikker-onesie aan of zetten twee zwarte strepen op hun wangen en noemen zichzelf een rugbyspeler. Doe vooral lekker waar je zelf zin in hebt, maar het is natuurlijk wel zo leuk als je een beetje meedoet. Goed om te weten: bereid je voor op hoge temperaturen. Hier en daar hangt er (tevergeefs) een ventilator aan het plafond, maar op de meeste plekken is het ontzettend warm binnen. Trek dus laagjes aan zodat je buiten geen kou vat en binnen niet wegdrijft.

Carnavalskrakers

Carnaval staat bekend om de slechte muziek, ook wel ‘carnavalskrakers’ genoemd. Ieder jaar worden klassiekers zoals ‘Er staat een paard in de gang’ weer kapot gedraaid. Daar komen natuurlijk ook weer nieuwe carnavalshits bij en - wees maar niet bang - er wordt tussendoor ook nog ‘normale’ muziek gedraaid. De muziek staat doorgaans orenpiepend hard, oordopjes meenemen is dus geen overbodige luxe. Vergeten? Als je het echt niet trekt kan je altijd nog wat wc-papier in je oren duwen.

Hordes mensen

Bereid je voor, want het wordt druk! Als je niet van menigtes houdt of claustrofobisch bent dan zou ik carnaval overslaan want het wordt een weekend vol duwen, trekken en (vaak buiten) in de rij wachten. Mocht je zo dapper zijn toch in deze zee van mensen te stappen vergeet dan niet je legitimatiebewijs. Het zou jammer zijn als je na lang wachten aan de beurt bent en ze je niet binnenlaten omdat je geen ID op zak hebt.

“Alaaf”. De algemene carnavalsgroet. Sommigen zeggen dat het een verbastering is van het woord ‘elf’, oftewel het gekkengetal. Anderen zijn het erover eens dat het komt van de Duitse carnavalskreet “All ab” wat zoiets als “Alles weg” betekent. En een enkeling gelooft dat het van het Keltische woord voor “geluk” komt.