- De universiteit
- 15/09/2023
Lezing Naomi Ellemers over social safety: "onze ethiek vervaagt"
Donderdag 14 september gaf Naomi Ellemers, professor Sociale Wetenschappen aan de Universiteit van Utrecht een lezing over social safety. Ze heeft veel onderzoek gedaan in dit vakgebied en is hier meermaals mee in de media gekomen. Ze vindt dat we veel vroeger moeten ingrijpen bij grensoverschrijdend gedrag, ook in die ‘ach het waren maar grapjes-zaken’. “Onze ethiek vervaagt: we doen dingen steeds vaker omdat we gewend zijn ze zo te doen. We zijn niet meer kritisch of ons gedrag wel ethisch is.”
Ellemers weet dat ze tegen wetenschappers praat dus ze heeft aardig wat onderzoeksvoorbeelden om te delen. Zo blijkt dat bijna driekwart (!) van de intimidatieklachten (harassment in het Engels dekt iets beter de lading, red.) een probleem met de leidinggevende betreft (Harassment in Dutch Academic, Network of Women Professors). "En bij harassment denken we misschien snel aan sexual harassment, maar er zijn veel andere vormen die ook voorkomen en effect hebben op onze wetenschappelijke prestaties, zoals uitsluiting, vernedering, bedreiging (fysiek en mentaal) en wetenschappelijke sabotage. En ook ‘kleine’ nare opmerkingen bij het koffieapparaat. ‘Ah joh, dat was maar een grapje’, is dan vaak de reactie. Ook zulke reacties kunnen heel schadelijk zijn. Zeker als je die regelmatig hoort. We onderschatten het effect ervan.”
“We zien dat als er afhankelijkheden in het spel zijn, mensen minder kritisch worden op wat ze doen. En we hebben de neiging juridische consequenties te willen vermijden, waardoor we het slachtoffer vaak afzwakken met opmerkingen als ‘het slachtoffer is misschien in de war, er zijn altijd twee kanten van het verhaal, hij maakt het erger door het verhaal te verspreiden’. Het is een glijdende schaal. Ook vervaagt onze ethiek: we doen dingen steeds vaker omdat we gewend zijn ze zo te doen. We zijn niet meer kritisch of ons gedrag wel ethisch is. En als we dan wel iets opmerken dat niet ethisch is, zeggen we vaak niks want dan is de dader een persoon die we mogen omdat ie ook wel eens wat voor ons heeft gedaan. Of omdat we bang zijn over de grens van zijn autonomie te gaan.”
Verschillende culturen
Decaan van Mechanical Engineering Patrick Anderson vertelt in zijn voorwoord dat hij recent is aangenomen en het belangrijk vindt om iets met social safety te doen, vooral omdat hij veel verschillende nationaliteiten in zijn faculteit heeft. “Verschillende culturen binnen de faculteit zorgen ervoor dat er anders naar je acties kan worden gekeken dan je zou verwachten. Na overleg met HR kwam het idee om Naomi uit te nodigen.” De lezing kon rekenen op ongeveer veertig geïnteresseerden in de Zwarte Doos.
Ellemers gooit er al snel wat ‘logische’ stellingen in. Zoals dat we moeten samenwerken om academisch te excelleren, we professioneel moeten zijn en dat wetenschappelijke integriteit belangrijk is. Daar is iedereen het mee eens, toch? Maar de kant van social safety is volgens haar minstens zo belangrijk om academisch te kunnen excelleren. “Daar is minder aandacht voor en wat social safety precies is, is voor veel mensen wat vaag.”
Wetenschap is geen topsport
“Feit is, we zullen altijd strijden om schaarse dingen, zoals labruimte en vaste contracten”, erkent Ellemers. “En dat kan lelijk gedrag in de hand werken. De vraag is: laten we mensen aan hun lot over en kijken we wie er overleeft of helpen we ze zelf ontdekken of deze plek bij hen past?” Ellemers schreef mee aan het artikel ‘Rivaliteit doet de wetenschap geen goed’. Daarin stelt ze samen met drie andere hoogleraren dat het vergelijken van wetenschap met topsport (dat competitieve klimaat) geen goed idee is. “Mensen gaan dan minder snel kennis delen, want ja, je gaat je tegenstander niet helpen natuurlijk. Er is daarbij meer jaloezie en stress. Dan is er te veel focus op eindresultaat en maakt het niet meer uit hoe je je gedraagt om daar te komen, dus ook niet als je je misdraagt.” Hier breekt ze impliciet een lans voor Erkennen & Waarderen. “Een beetje competitie is prima maar we moeten elkaar niet afmaken om een beurs te krijgen. Dat is het geld niet waard.”
Aanspreken
Gedrag veranderen betekent ook dat je dat veel moet oefenen. Dat is geen kwestie van ‘ik wil dit anders doen en morgen gaat dat ook meteen perfect’. Helpt het dan als we mensen aanspreken op hun foute gedrag? Dit heeft Ellemers met haar medeonderzoekers in het lab onderzocht. “We zagen dat mensen gestrest raakten, hun bloeddruk en cortisollevel stegen en hun brein minder actief werd waardoor ze de inhoud van de boodschap deels vergaten. Ze checken dus letterlijk uit. Hoe kunnen we de boodschap dan zo brengen dat ie wel aankomt?” Cursor wist pas laat van het event en was niet in de gelegenheid het hele event te verslaan. Aan het eind zijn er nog tips gedeeld met de deelnemers om betere feedback te geven. Dit event is georganiseerd vanuit de faculteit Mechanical Engineering samen met HR als een pilot. Als het een succes blijkt kan het in de toekmost wellicht herhaald worden.
Vroeg ingrijpen nodig
Ellemers is voorstander van vroeg ingrijpen bij problemen en zaken niet laten escaleren. “Als je vroeg ingrijpt, krijgen daders ook vroeger een kans om gedrag nog aan te passen in plaats van dat ‘vertrek’ nog de enige optie is. Naast dader zijn het vaak ook goede onderzoekers die je niet wilt missen en dat gebeurt wel als je pas zo laat ingrijpt. Dan is de ‘nucleaire optie’ nog de enige optie.”
Leestip
Als je je meer in onderzoeken rond dit thema wilt verdiepen, raadt Ellemers nog de paper Sexual Harassment in Academia: Ethical Climates and Bounded Ethicality van Ann Tenbrunsel et al. aan.
Discussie