Hoge schulden, geen inkomen, psychische problemen… In een brief over de ‘menselijke maat’ en de studiefinanciering schrijft minister Dijkgraaf dat de Dienst Uitvoering Onderwijs al vaak maatwerk toepast als burgers in de knel komen.

Toch gaat het nog weleens mis en worden burgers onevenredig geraakt. Dijkgraaf oordeelt “dat we nog stappen te zetten hebben”. Een van zijn voornemens: hij wil het ‘kwijtscheldingsbeleid’ tegen het licht houden.

Nu kan DUO een schuld alleen kwijtschelden als iemand in coma ligt, terminaal is of met een psychiatrische stoornis in een uitzichtloze situatie zit. En dan vallen sommige studenten tussen wal en schip.

Autistisch

Dijkgraaf geeft het voorbeeld van ‘Manuel’, een oud-student met een stoornis in het autistische spectrum. Die woont in het buitenland en is arbeidsongeschikt verklaard, maar elk jaar moet hij weer aan DUO uitleggen dat hij geen inkomen heeft. Het zorgt voor stress en bureaucratisch gedoe.

De schuld kwijtschelden schijnt niet te kunnen. Dijkgraaf wil daarom kijken of hij de regels kan versoepelen. Het moet in zulke gevallen mogelijk zijn om een uitzondering te maken, vindt hij.

Ook andere oud-studenten komen wel eens in de problemen met het terugbetalen. Ze kunnen dan met een deurwaarder te maken krijgen. Sinds 2018 probeert DUO dat te voorkomen met de aanpak ‘persoonsgericht innen’, vertelt Dijkgraaf. Met gerichte brieven en persoonlijk contact proberen medewerkers tot een afbetalingsregeling op maat te komen, zegt hij.

En toch wil hij de ‘dienstverlening’ verbeteren. “Het kan dan gaan over de manier waarop DUO in contact treedt met (oud-)studenten, maar ook over de vraag of de inrichting van de processen wel aansluit bij het doenvermogen van (oud-) studenten.” Oftewel: is de communicatie helder en zijn de regels niet te ingewikkeld?

Wet aanpassen

Voor sommige problemen moet Dijkgraaf, of een van zijn collega’s in het kabinet, de wet aanpassen. Wat moet je bijvoorbeeld verstaan onder ‘toetsingsinkomen’? De definitie is nu nogal rigide, waardoor oud-studenten soms hoge bedragen moeten aflossen die ze in de praktijk niet hebben.

Dijkgraaf geeft het voorbeeld van ene ‘Moniek’, die gedoe had met haar uitkering, partneralimentatie en niet-toegekende toeslagen. Op papier had ze genoeg inkomen om maandelijks 300 euro af te lossen, terwijl ze in de praktijk net zoveel geld had als iemand in de schuldsanering.

“Iedereen blijft achter met een vervelend gevoel”, schrijft Dijkgraaf. “Hier moet iets gebeuren, maar het mag alleen niet van de wet.” Pas na een wetswijziging kon DUO haar aflossing verlagen naar 70 euro per maand.

Per geval

Binnenkort wordt een andere wetswijziging van kracht die meer mogelijkheden geeft om de ‘hardheidsclausule’ toe te passen. “Dit betekent overigens niet dat DUO op grote schaal gaat afwijken van de wet”, verzekert de minister. “Dat gebeurt alleen als een besluit tot onevenredige gevolgen leidt en er geen andere oplossingen zijn. DUO zal dit per geval bekijken en motiveren waarom wel of niet een uitzondering wordt gemaakt.”

Toch is nog niet alles opgelost, beseft Dijkgraaf. Aan het einde van zijn brief geeft hij een soort winstwaarschuwing: “Omdat het ook ingewikkeld is om maatwerk te verlenen en af te wijken van regels, zullen er soms fouten worden gemaakt.”