Het project heet ‘Field Guide to the Artificial Intelligence Bestiary’ en zal resulteren in een interactieve veldgids, geïnspireerd op de historische bestiaria: rijk geïllustreerde boekwerken met omschrijvingen van al dan niet bestaande diersoorten. In deze gids worden echter geen fabeldieren omschreven, maar hun eigentijdse – al even raadselachtige en fascinerende – tegenhangers: AI-systemen zoals Chat GPT, DALL-E en Midjourney.

Veel theorieën waarmee wetenschappers in het verleden uitlegden wat ze nog niet konden verklaren, doen tegenwoordig bijna koddig aan. Pei-Ying Lin (1986) heeft een fascinatie voor deze verhalen uit de wetenschapshistorie. Goden, spoken en monsters werden voor van alles verantwoordelijk gesteld. Ziektes werden verklaard vanuit een disbalans van vloeistoffen in ons lichaam. En astronomen lieten de zon om een – al dan niet platte – aarde draaien.

Maar dat is gesproken vanuit de kennis van nu; destijds wist men niet beter. “Op datzelfde punt staan we nu wat betreft AI-systemen”, stellen Lin en Janet Yi-Ching Huang (1983). Een gek idee, aangezien de mensheid artificial intelligence zelf heeft ontwikkeld. Huang: “De werking van de algoritmes snappen we, maar het redeneervermogen dat daaruit voorkomt, begrijpen we niet. AI-systemen zijn black boxes.”

AI en biologie

Naast haar kunstenaarschap is Lin promovendus bij IE&IS, binnen het multidisciplinaire project Creative AI Machines. Huang heeft een achtergrond in computer science en werkt als universitair docent bij Industrial Design. “We zijn beiden afkomstig uit Taiwan, maar hebben elkaar in Eindhoven ontmoet. Toen bleek dat we veel gemeenschappelijke Taiwanese vrienden hadden.”

Huang: “Ik help kunstenaars vaak met de technische kant van hun digitale kunstprojecten, en Pei kent veel van hen uit het kunstwereldje.” Ook in het Mingler Scholarship-project brengt Huang de technische kennis is, zegt Lin: “Ze weet beter hoe AI werkt dan ik.”

De twee raakten aan de praat en dat leidde tot inspirerende gesprekken over AI, mede door de andere blik die Lin meebracht – niet alleen als kunstenaar, maar ook door haar achtergrond in biologie: ze heeft een bachelor in life science.

Huang: “Pei wist onverwachte maar heel accurate parallellen aan te wijzen tussen de werking van AI en die van bijvoorbeeld genetica en ecosystemen. Het blijven natuurlijk heel verschillende disciplines, maar het gebruik van termen en principes uit de biologie maakt het gemakkelijker om over AI te praten.”

Petten

Zo’n vocabulaire dat helpt om gesprekken te voeren over AI is geen overbodige luxe, aldus Lin en Huang. “Het gesprek over AI wordt vooralsnog vooral in academia gevoerd, terwijl de systemen de levens van iedereen beïnvloeden. De discussie moet dus in de hele maatschappij gevoerd worden en daar willen we met ons project aan bijdragen: we willen heel diverse groepen laten meepraten.”

Omdat het een project is op het snijvlak van kunst, voelen de twee de ruimte om ‘als biologen’ te praten over AI-systemen, hoewel dat wetenschappelijk wellicht niet helemaal door de beugel kan. “Kunst mag een beetje messy zijn. En er mag wat fantasie bij”, zegt Lin.

Hoe ziet zij zichzelf eigenlijk: als wetenschapper of als kunstenaar? Of als designer wellicht – zo creëerde ze voor het kunstproject Virophilia gerechten op basis van virussen. “Ik heb verschillende petten, en voor dit project zet ik die van kunstenaar op. Wat betekent dat ik alle wetenschappelijke literatuur bewust ga negeren”, zegt ze met een lach.

Uitschieter

De rol van de kunst in het project is echter een serieuze, benadrukt Lin. Vaak wordt kunst alleen ingezet als tool om wetenschappelijke inzichten te communiceren. Bij het bestiarium-project is dat anders, en draagt kunst bij aan het verkrijgen van die inzichten. Juist omdat we nog zo weinig grip hebben op de werking van AI, kan de blik van de kunstenaar een bijdrage leveren.

Huang: “Stel je een hoeveelheid meetpunten voor die in een grafiek zijn uitgezet. De wetenschapper zoekt dan naar de lijn die je daar doorheen kunt trekken, terwijl de kunstenaar misschien denkt: die ene uitschieter die zover afwijkt, wat is dat voor meetresultaat? Omdat we nog niet weten welke data al dan niet significant zijn, kan het interessante input opleveren om niet meteen naar de grote lijn te zoeken.”

Boekwerk

De verschijning van de veldgids voor AI-systemen staat volgend jaar maart gepland. Voor die tijd moet er nog veel gebeuren, weten Lin en Huang. “Alleen al het definiëren van de ‘wezens’ die we gaan observeren is complex.” AI-systemen zoals Chat GPT worden in hun werking immers beïnvloed door de databestanden waarover ze beschikken en door de input van de gebruikers. “Als we een AI-systeem willen beschouwen, kijken we dan naar de code, naar de code inclusief databestanden, of naar de code inclusief data en gebruikerscommunity?”

Ook methodologisch zijn er uitdagingen, zegt Lin. “We gaan AI-systemen ‘interviewen’, maar moeten dat proberen te doen zonder ze te beïnvloeden met onze onbewuste intenties.” Die objectiviteit willen ze waarborgen door veel verschillende – internationale – groepen mee te laten werken.

De twee twijfelen nog tussen een papieren en/of een digitale veldgids. Lin droomt van een prachtig gedrukt boekwerk, maar: “Papier is beperkt in het weergeven van bijvoorbeeld de complexe verbindingen in het ‘ecosysteem’ van AI-systemen. En het voordeel van een digitale gids is de mogelijkheid tot interactie met het publiek.”

Zuurstof

Hoe kijken de twee intussen naar de huidige discussie over de risico’s van AI? Gaat AI de mensheid redden of juist vernietigen? Zet hun insteek – het AI-systeem als dodo of eenhoorn – kunstmatige intelligentie niet als te onschuldig neer?

Huang “Die binaire manier van kijken – utopie tegenover dystopie – is vooral nuttig bij het voeren van de theoretische discussie. Er zit een heel spectrum aan mogelijkheden tussen en daar zijn wij veel meer in geïnteresseerd.”

Lin trekt een vergelijking met de biologie. “Het denken in twee uitersten – (over)leven of dood – heeft iets darwiniaans, terwijl biologen juist van die insteek zijn teruggekomen. We weten nu dat survival of the fittest niet het hele verhaal is. Het leven vindt altijd weer een weg. Voor de eerste levensvormen op aarde was zuurstof bijvoorbeeld dodelijk; nu is het een voorwaarde voor leven. Zo zal het ook met AI gaan.”