We kunnen niet met geld blijven strooien, is de boodschap van het kabinet bij de Voorjaarsnota die minister van Financiën Sigrid Kaag vrijdag naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. Daarin staan de financiële mee- en tegenvallers voor de Rijksoverheid, plus de nieuwe uitgaven en bezuinigingen.

Door de hoge energieprijzen, de oorlog in Oekraïne, de oplopende rente en andere tegenvallers dreigen de kosten uit de hand te lopen. Bijna alle ministeries moeten in hun uitgaven snijden.

Alleen de ministeries van Defensie en Algemene Zaken (inclusief de koning) ontspringen de dans. Maar het ministerie van OCW gaat honderden miljoenen euro’s bijdragen, tot 664 miljoen in 2027. Een deel daarvan, tot 198 miljoen euro in 2027, komt voor rekening van het hoger onderwijs en onderzoek.

Eerstejaars

Die klap vangen vooral eerstejaarsstudenten op: zij krijgen vanaf september 2024 geen halvering van hun collegegeld meer en dat scheelt meer geld dan gedacht. In de jaren 2024-2027 gaat het alles bij elkaar om ongeveer 450 miljoen euro.

De regering heeft ook  - nog - geen geld toegezegd om de talentambities van Brainport, inclusief de TU/e, mogelijk te maken. Collegevoorzitter Robert-Jan Smits houdt echter hoop dat het kabinet in juni wél met geld over de brug komt, zegt hij op de homepage van de TU/e. 

Verder gaat het met de kaasschaaf: kleine bezuinigingen her en der. Onderzoeksfinancier NWO ontvangt vanaf 2029 jaarlijks drie miljoen euro minder. Vanaf datzelfde jaar krijgen de universiteiten 20 miljoen minder uit de honderden miljoenen aan ‘studievoorschotmiddelen’ (een overblijfsel uit het oude leenstelsel). Ook staakt het ministerie de toch al aflopende subsidies voor tweede lerarenopleidingen en voor ‘open en online onderwijs’.

Het is ook helder dat het kabinet, behalve een loon- en prijsbijstelling op basis van CPB-ramingen, geen extra geld uittrekt voor de salarissen in het onderwijs. De werkgevers hadden daar in een brief om gevraagd, anders zouden ze in de onderhandelingen met de vakbonden over een nieuwe cao voor een duivels dilemma komen te staan. De vakbonden eisten 14 procent. Het kabinet zegt er niets over.

Meevaller

Toch zijn er ook meevallers op de OCW-begroting. De studiefinanciering gaat bijvoorbeeld minder kosten: het ministerie verwacht dat er minder studenten zullen zijn dan eerder geraamd. Dat zou volgend jaar al 160 miljoen euro schelen.

Die lagere studentenaantallen schelen ook voor de bekostiging van het hoger onderwijs. Tel daarbij op dat er minder baby’s zijn geboren, waardoor er dus minder kinderen naar de basisschool zullen gaan. Die bijstellingen schelen aanvankelijk niet zoveel geld, maar het bedrag loopt op naar 420 miljoen euro in 2028.

Voor de schatkist is de rentestijging een probleem, maar geluk bij een ongeluk is dat de rente op studieschulden meestijgt: die gaat 246 miljoen euro per jaar extra opleveren.

Corona

Verder blijft er in het onderwijs geld over uit de honderden miljoenen aan steun in de coronacrisis. In het Nationaal Programma Onderwijs zat bijvoorbeeld een tegemoetkoming aan studenten die vertraging opliepen door corona.

Daarnaast waren er voor studenten en medewerkers minder gratis zelftesten nodig dan voorzien. Er wordt 41 miljoen euro van het budget afgeboekt, staat in de toelichting. Dat geld gaat allemaal terug naar de schatkist.

STAP weg

Eerder deze week was al uitgelekt dat er vanaf volgend jaar een einde komt aan de populaire, maar ook scherp bekritiseerde STAP-subsidies van duizend euro voor bijscholing. Die bezuiniging scheelt in 2024 al 330 miljoen euro.

Deze STAP-subsidies vallen onder het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De bezuiniging komt dus niet voor rekening van het onderwijs, maar universiteiten en hogescholen gaan het wel merken. Ze waren net bezig, met flinke achterstand op de commerciële aanbieders, om hun onderwijs en cursussen in de systemen van STAP te zetten. En in de toekomst zouden studenten zonder studiefinanciering het geld ook mogen gebruiken voor meerjarige opleidingen.

Dat gaat dus allemaal niet door. Er was overigens veel scepsis over de inhoud van sommige scholing. Je kon bijvoorbeeld cursussen in alternatieve geneeswijzen volgen, tot ergernis van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Je kon ook een ‘tweedaagse ontdekkingstocht naar jezelf’ boeken in Parijs of Antwerpen.

De subsidies vervingen de aftrek van scholingskosten bij de belastingaangifte. Het is nog niet bekend of die aftrek nu terugkeert. Minister Van Gennip bekijkt de komende periode hoe zij bij- en nascholing kan blijven aanmoedigen.