- Cultuur , Student
- 28/03/2023
“The Last of Us voegt alle coole dingen van schimmels samen”
In de game en serie The Last of Us worden mensen door de parasitaire schimmel (Ophio)cordyceps getransformeerd tot bloeddorstige, willoze en zombie-achtige ‘infected’. Het verhaal is pure fictie, maar het concept van een schimmel die het gedrag van andere levende wezens manipuleert, is dat allesbehalve. Studententeam Game Dev nodigde afgelopen vrijdag de Utrechtse bioloog Charissa de Bekker uit om een idee te krijgen hoe realistisch The Last of Us is en meer te leren over de biologie achter de infected. In een afgeladen filmzaal in de Zwarte Doos nam ze haar toehoorders mee in de wereld van de zombiemier.
Het beeld dat The Last of Us schept van Cordyceps (in werkelijkheid Ophiocordyceps) is niet bepaald rooskleurig. Toch is bioloog Charissa de Bekker blij dat de schimmels dankzij de game en HBO-serie in de belangstelling staan. “Het biedt een ingang om het over biologie en evolutie te hebben met mensen die daar normaal niet zo mee bezig zijn”, zegt de universitair docent van Utrecht University voor haar lezing. Zo treft ze in de Zwarte Doos een publiek dat – gezien de organisator Game Dev – waarschijnlijk interesse heeft gekregen voor het onderwerp na het spelen van het immens populaire spel.
De evolutionaire achtergrond van Ophiocordiceps, een parasitaire schimmel die ‘zombiemieren’ aan kan sturen, komt dan ook meteen ter sprake wanneer De Bekker van wal steekt. Ze legt uit hoe de evolutie heeft bijgedragen aan het ontstaan van dit fenomeen en hoe het miljoenen jaren heeft geduurd voor de schimmels in staat waren om het gedrag van hun host te manipuleren. Ze beantwoordt daarmee ook meteen de vraag die waarschijnlijk toch stiekem bij velen in het achterhoofd speelt: zou dit ook bij mensen kunnen gebeuren? "Nee”, zegt De Bekker resoluut.
Artikel gaat verder onder het kader.
Zombiemieren
Wanneer een mier besmet raakt met de parasitaire schimmel Ophiocordyceps, dan is er in het begin niet veel van de besmetting te merken. Langzaam verandert echter het gedrag van het beestje: de mier gedraagt zich hyperactief en communiceert niet meer goed met soortgenoten. Onder invloed van de schimmel kruipt ze vervolgens omhoog op een tak of plant, om zich op een plek met een hele specifieke hoeveelheid licht vast te bijten. Uit het lichaam van de mier groeit vervolgens een paddenstoel, die precies op het moment van de dag dat mieren actief worden besmettelijke sporen verspreidt.
Hoewel The Last of Us dus gebaseerd is op iets dat echt in de natuur voorkomt, neemt de fictie volgens de onderzoeker al snel een loopje met het verhaal. “Wat je ziet, is dat de makers gewoon alle coole dingen van verschillende schimmels bij elkaar hebben gevoegd. In de serie is het bijvoorbeeld zo dat alle infected met elkaar in verbinding staan en dat dat via de grond gebeurt. Je hebt wel de mycorrhiza (een samenlevingsvorm van schimmels en planten via de wortels, red.) waarbij schimmels hele netwerken vormen. De Ophiocordyceps zitten echter maar in één host, en staan dus helemaal niet in contact met andere schimmels.”
Zo klopt er meer niet met de werkelijkheid. De infected zijn bijvoorbeeld al besmettelijk als ze nog leven, de mieren worden dat pas wanneer ze dood zijn en de paddenstoel sporen verspreidt. Daar plaatst De Bekker wel een kanttekening bij: “Het spel is in dat opzicht wel realistischer dan de serie, omdat in de game sporen een belangrijke rol spelen bij de besmetting, terwijl dat in de serie achterwege is gelaten.” Een ander opvallend verschil tussen game en serie is in hoeverre de hersenen door de schimmel worden aangetast. Infected zijn in The Last of Us in het zogenaamde clicker-stadium volledig onherkenbaar: het hoofd heeft plaatsgemaakt voor een paddenstoelachtige vorm en de hersenen zijn beschadigd door de schimmel. In de echte wereld blijven de hersenen van besmette mieren juist helemaal intact, vertelt De Bekker in haar lezing, terwijl ze op het scherm hersenscans van de mieren laat zien. Ze legt uit dat de gedragsverandering waarschijnlijk wordt veroorzaakt door bioactieve bestanddelen die inwerken op het centrale zenuwstelsel van de mier.
Geen medicijn
Terug naar de mens: stel dat puur hypothetisch ook mensen besmet kunnen worden door een hersenspoelende parasitaire schimmel, klopt het dan wat er in de serie wordt beweerd? In de eerste aflevering zegt een fictieve wetenschapper dat er voor zo’n besmetting geen preventieve middelen of geneesmiddelen zijn en dat het ook onmogelijk is die te ontwikkelen. “Er is zeker wel wat aan te doen”, zegt De Bekker. Zelf ontdekte ze bijvoorbeeld met haar onderzoeksgroep ‘hyperparasieten’ die op hun beurt de Ophiocordyceps infecteren. Die vondst zou mogelijk kunnen leiden tot nieuwe, nog onontdekte antischimmelmiddelen, oppert ze in haar lezing.
Artikel gaat verder onder foto.
Toch blijkt uit recent nieuws dat er niet altijd goede middelen beschikbaar zijn tegen soms gevaarlijke infecties. “We zien bijvoorbeeld wel schimmels die niet zo onder de indruk zijn van de antischimmelmiddelen die we nu in klinische setting gebruiken. De Candida auris, die potentieel dodelijk kan zijn voor mensen, is er daar een van.” Er is volgens de onderzoeker op dit moment nog relatief weinig bekend over schimmelinfecties in dieren – en daarmee over middelen die de infecties bestrijden –, omdat er tot nu toe nog weinig problemen voor mensen zijn geweest op dat gebied.
Opwarming van de aarde
Mensen zullen echter in de toekomst waarschijnlijk meer te maken krijgen met schimmelinfecties vanwege de opwarming van de aarde, voorspelt De Bekker. Daar had die fictieve wetenschapper in de serie dan wel weer gelijk in. Als schimmels zich moeten aanpassen aan hogere temperaturen, kunnen ze ook beter gedijen bij de lichaamstemperatuur van mensen. Dat gegeven speelt misschien een rol bij de groeiende aandacht komt voor schimmelinfecties, denkt de onderzoeker. “Ik hoop dat het onderzoek naar antischimmelmiddelen nu wel een boost krijgt. Hoe meer mensen eraan werken, hoe groter de variatie aan ideeën en oplossingen. Het is dus eigenlijk wel fijn dat The Last of Us schimmels populairder maakt.”
Welingelicht publiek (spoiler alert)
Uit de vragen die mensen in de zaal stellen, blijkt dat sommigen aanwezigen zich behoorlijk verdiept hebben in de materie. Zo vraagt iemand wat De Bekker vindt van de theorie dat Ellie (de hoofdpersoon van het verhaal, die immuun is voor de schimmel) zou zijn besmet door de Tolypocladium inflatum (uit dezelfde ‘familie’ der schimmels als de Ophiocordyceps). Die schimmel wordt gebruikt om het medicijn cyclosporine te maken, dat immuunonderdrukkend is, maar ook tegen schimmels werkt. Het zou de ‘zombieschimmel’ daarmee buiten de deur houden. De Bekker lijkt blij verrast door de vraag en beaamt dat die theorie logisch klinkt.
Een andere aanwezige refereert naar de immuniteit van Ellie en vraagt of de uitleg in de serie, dat haar moeder voor haar geboorte werd gebeten, plausibel is. Het komt volgens De Bekker overeen met wat bekend is over hoe het immuunsysteem werkt.
Een derde bezoeker vraagt naar de verschillende parasieten die de verschillende soorten mieren besmetten en wil weten of die precies dezelfde symptomen veroorzaken. Dat blijkt niet het geval. Verschillende miersoorten hebben een voorkeur voor specifieke planten of takken om in te klimmen vlak voor ze doodgaan, vertelt De Bekker. En sommige miersoorten kunnen de infectie bij hun soortgenoten beter herkennen dan andere. De onderzoeker stipt daarmee onbewust een geloofwaardig deel van The Last of Us aan. Ze vertelt dat zodra mieren doorkrijgen dat een soortgenoot besmet is, ze die aanvallen. Ook in de game en serie wordt er niet getwijfeld: elke besmette persoon moet onmiddellijk van het leven worden beroofd.
Discussie