Bij de rechter verliest studiefinancier DUO één op de vier zaken over misbruik van de basisbeurs voor uitwonende studenten. In zulke rechtszaken hebben veruit de meeste studenten een migratieachtergrond, blijkt uit een rondgang onder advocaten.

Van de 70 benaderde advocaten hebben er 32 informatie gedeeld. Zij voerden samen 376 rechtszaken over de basisbeurs. In 367 daarvan had de student volgens de advocaten een migratieachtergrond. Dat is 98 procent.

Indirect onderscheid

DUO werkt met risicoprofielen en menselijke inschattingen om misbruik van de basisbeurs op te sporen. De methode lijkt gevoelig voor bias. Volgens experts kan deze leiden tot indirect onderscheid.

Bovendien baseert DUO zich soms op twijfelachtige ‘buurtonderzoeken’, waarbij ze de buren vragen wie er naast hen wonen: zien ze daar weleens een student? Als DUO eenmaal meent dat een student ten onrechte de basisbeurs voor uitwonenden heeft gekregen, valt dat maar moeilijk te weerleggen.

Onderwijsminister Robbert Dijkgraaf vindt de uitkomsten van het onderzoek verontrustend. “Ik neem dit signaal natuurlijk heel erg serieus”, zegt hij in een reactie voor de camera van de NOS. “En ik wil grondig nagaan of onze processen wel écht eerlijk zijn.”

Verholen discriminerend

DUO registreert de afkomst van studenten niet en dat maakt het volgens de minister lastig om te checken of de opsporing vooral studenten met een migratieachtergrond treft. Maar hij wil toch (“dieper in de details, met wat meer cijfers achter de komma”) uitzoeken of de aanpak van DUO niet “op een verholen manier discriminerend is”.

De controles vonden de afgelopen jaren in het mbo plaats, want in 2015 werd voor studenten in het hoger onderwijs de basisbeurs vervangen door het sociaal leenstelsel. Maar vanaf september kunnen studenten in het hoger onderwijs ook weer een basisbeurs krijgen. Die bedraagt straks 110 euro per maand voor studenten die bij hun ouders wonen en 275 euro voor studenten op kamers. Voor die laatste groep komt daar vanaf september nog 164 euro bovenop, vanwege de hoge inflatie. Dat extra bedrag ontvangen ze voor een jaar. Frauderen levert straks dus in eerste instantie bijna vierduizend euro per jaar op en vanaf september 2024, wanneer die inflatiecorrectie weer wegvalt, bijna tweeduizend euro.

Het plan is om vierduizend huisbezoeken per jaar af te leggen bij studenten die misschien misbruik maken van de basisbeurs voor uitwonenden.

De uitkomsten van het onderzoek verschijnen vandaag in De Groene Amsterdammer en Trouw en op de onafhankelijke nieuwsplatforms van verschillende universiteiten en hogescholen. Ook de NOS brengt het nieuws.