In de boekenkast op de werkplek van Sun Qi staat een flinke rij proefschriften – van collega’s, vrienden en kennissen – stof te verzamelen. Waarom moet mijn proefschrift ook zo eindigen, vroeg Sun zich af. Daarom wilde ze graag promoveren met enkel een digitale versie van haar proefschrift. Beter voor het milieu en de universiteit, omdat ze zo een bijdrage in de printkosten zou uitsparen. Toch zullen Sun en de commissieleden vandaag, 20 juni, tijdens haar verdediging bij de faculteit Industrial Engineering and Information Sciences, een papieren exemplaar voor zich hebben liggen.

Tastbare herinnering

“Voor veel promovendi is hun boekje een tastbare herinnering aan vier jaar onderzoek en alles wat daar bij komt kijken”, vertelt Sun.  “Maar, eerlijk is eerlijk, we weten allemaal dat van de berg proefschriften die je laat drukken, het merendeel nauwelijks gelezen wordt. Er wordt meteen doorgebladerd naar het dankwoord, met een beetje geluk nog wat aandacht voor de algemene inleiding en publiekssamenvatting. Eigenlijk zou je dus aan een paar pagina’s genoeg hebben, in plaats van die dozen vol met boekjes.”

Sun onderzocht welke rol elektrische fietsen hebben in het verduurzamen van onze mobiliteit. Ons land telt meer fietsen dan mensen, en van de 23,4 miljoen fietsen zijn er ondertussen al 3,4 miljoen elektrisch. Het aandeel nieuwe elektrische fietsen stijgt nog steeds, afgelopen jaar was meer dan de helft van de verkochte fietsen een e-bike. Hoewel Sun zag dat de e-bike in veel gevallen een gewone fiets verving, wijst ze erop dat het grotere plaatje complex is.

“Nederland is een echt fietsland, met 27 procent van de dagelijkse ritten per fiets zitten we internationaal gezien bovenaan. Maar als we naar de dagelijkse hoeveelheid afgelegde kilometers kijken, dan heeft de auto verreweg het grootste aandeel. We zien een stijging in het aantal mensen dat voor woon-werkverkeer de elektrische fiets pakt in plaats van de auto. En ook al lijkt dat nog niet veel te doen kijkend naar de auto-afname, in het grote geheel is het wel degelijk duurzamer. Daarnaast is de e-bike vaak een economisch betere optie dan een auto; goedkoper in aanschaf, onderhoud en bijvoorbeeld geen parkeerkosten.”

Levensstijl aanpassen

Maar willen we echt een duurzame stap maken dan zijn systemische veranderingen essentieel, meent Sun. “We praten nog te veel over auto’s, maar we moeten verder kijken dan dat brandstofblik op vier wielen. Een duurzamer transport betekent inzetten op lopen, fietsen en openbaar vervoer. Maar daar moeten we onze levensstijl wel op aanpassen.”

Voor Sun zelf is een duurzame levensstijl ondertussen een tweede natuur geworden, en dat probeert ze ook op haar werkplek te stimuleren. Zo maakt ze samen met enkele andere TU/e'ers deel uit van het TU/e Low Carbon Travel Initiative en spoort ze anderen aan om niet gedachteloos in het vliegtuig naar een conferentie te stappen, maar om op zoek te gaan naar een groener alternatief.

Keuzevrijheid

Ook voor haar promotie zelf ging Sun op zoek naar duurzamere opties. Maar waar ze gedacht had dat ze het printen van haar proefschrift achterwege kon laten, bleek tot haar frustratie dat alleen een digitale versie niet afdoende was. “Om te kunnen promoveren moet je een minimale hoeveelheid hard copies inleveren, dat verschilt per faculteit. Daarvan zijn er twee voor de TU/e Library, en alle leden van de promotiecommissie krijgen een papieren exemplaar. Maar al mijn onderzoek heb ik open acces gepubliceerd. Bovendien zijn alle proefschriften aan Nederlandse universiteiten via de universiteitsbibliotheken online in te zien, en zijn zo dus voor iedereen vrij toegankelijk. Soms is het tijd om kritisch te kijken naar ouderwetse tradities.”

Sun benadrukt dat er een niet-printen optie zou moeten komen voor wie dat wil. “Keuzevrijheid, in plaats van dat je gedwongen wordt om papier én geld te verspillen. Want elke promovendus kan van de universiteit een vergoeding in de printkosten krijgen, en voor de TU/e betekent dat jaarlijks een bedrag van honderdduizenden euro’s. Dat belastinggeld kan op een zinvollere manier besteed worden. Met een digitale versie kan iedereen zelf beslissen of en welke gedeeltes je uitprint.”

Verf en papier

Uiteindelijk ontkwam Sun er niet aan om vijftien exemplaren van haar proefschrift te laten drukken. Een groen ontwerpbureau hielp haar op weg in de wereld van papiersoorten en alternatieven voor schadelijke kleureninkt. Want er zijn veel opties, tipt ze. “Zo heeft bijna elke drukkerij een keuze voor milieuvriendelijk papier. Daarnaast kun je het gebruik van kleuren in je proefschrift beperken door een minimale lay-out te gebruiken. Het ontwerp voor je kaft kan je laten uitvoeren op basis van duurzame waterverf. Ook de standaard plastic kaftlaag kan je eenvoudig weglaten. En om de kosten te beperken kun je op zoek naar een budget copyshop waar je niet vastzit aan een minimale afname.”

Naast een verplicht, minimaal stapeltje proefschriften kiest Sun verder voor een bijdrage aan een weloverwogen goed doel in plaats van materiële cadeaus voor haar promotie, en krijgen haar gasten vegetarische en vegan borrelhapjes aangeboden, waarbij ze de cateraar ook nadrukkelijk verzocht heeft geen wegwerpservies te gebruiken.

“Om me heen merk ik dat steeds meer promovendi duurzame keuzes maken, en moeite hebben met het klakkeloos laten drukken van stapels proefschriften. Waarom is het zo moeilijk om ook een digitaal proefschrift toe te staan? Ik ben geen big influencer, ik doe gewoon een promotie. Toch hoop ik dat ik mensen kan laten nadenken over groenere keuzes, en mensen kan samenbrengen met dezelfde ideeën, zodat we één vuist kunnen maken. Alle veranderingen beginnen met een kleine stap, en zoals Greta Thunberg zegt: 'No one is too small to make a difference'.”

Hoogleraar Anna Wieczorek, Sustainability Officer van de TU/e: “Ik hoor van steeds meer promovendi dat ze af willen van het verplichte printen van hun proefschrift. Sun Qi is de eerste die bij mij aanklopte over de mogelijkheid van een niet-printen optie binnen de TU/e. Regels bieden structuur en zekerheid, maar moeten ook van tijd tot tijd kritisch tegen het licht gehouden worden. Ik sta volledig achter haar verzoek, en ben aan het kijken op welke manier het mogelijk is om met enkel een digitaal proefschrift te promoveren. Hopelijk kunnen we daadwerkelijk een niet-printen optie gaan aanbieden voor wie dit wil, en wordt het in de toekomst de nieuwe standaard.”

Hoogleraar Paul Koenraad, dean van de Graduate School: “Het is nu al mogelijk om een zeer beperkt aantal proefschriften te laten drukken, twee exemplaren voor de TU/e Library – dat vanwege regels rondom documentatie ook zo zal blijven – en een exemplaar voor elk lid van de promotiecommissie. Binnenkort gaan we bespreken of dat laatste noodzakelijk moet blijven, of dat een digitale versie voldoende is. Verder hebben we het standaard bedrag voor de vergoeding van de drukkosten recent verlaagd naar vijfhonderd euro (die vergoeding kon elke faculteit zelf bepalen en lag bij sommige rond de duizend euro, red.) om het op grote schaal drukken van proefschriften te beperken.”