“Een onderzoeker die de wetenschap met pijn in het hart verlaat, omdat die zich niet veilig voelt. Een student die tijdens college geen vragen durft te stellen vanwege het gedrag van de docent. Het zijn voorbeelden die mij zeer aan het hart gaan”, schrijft minister Dijkgraaf in een Kamerbrief over sociale veiligheid.

Het wordt nog hard werken om de sociale veiligheid in het hoger onderwijs en in de wetenschap te verbeteren, verwacht de minister. Er is onder meer sprake van machtsongelijkheid, competitie en seksisme.

Zorgplicht, meldplicht

Veel moeten de instellingen zelf doen, maar Dijkgraaf kan wel wetten en regels aanpassen. De zorgplicht voor sociale veiligheid wil hij bijvoorbeeld in de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek zetten. Dan kun je instellingen er beter aan houden.

Wat hem betreft worden de regels dan ook strenger. Het bestuur moet dan de Onderwijsinspectie inschakelen bij elk vermoeden van seksueel geweld of seksuele intimidatie tegen een student door een medewerker. Momenteel geldt die meldplicht alleen als de student minderjarig is. Minderjarigen hebben meer bescherming nodig, was ooit de gedachte. “In het onderwijs is echter altijd sprake van een afhankelijkheidsrelatie, of de student nu minderjarig is of niet”, meent Dijkgraaf. “Vandaar de uitbreiding naar alle studenten ongeacht hun leeftijd.”

Zwijgplicht opleggen mag straks ook niet meer. “Helaas komt het voor dat er afspraken worden gemaakt die slachtoffers ertoe dwingen om te zwijgen over incidenten”, constateert Dijkgraaf. “Dat vind ik bijzonder onwenselijk.” Hij wil voorkomen dat dat nog gebeurt.

Niet gemakkelijk

Dijkgraaf tempert de verwachtingen. Een veilige omgeving creëren in het hoger onderwijs? “Dat is niet gemakkelijk door het bijzondere karakter van het onderwijs en de wetenschap”, meent hij. “Daarin staan leren, ontwikkelen en het open debat centraal en zijn er altijd afhankelijkheidsrelaties.”

Maar hij doet wel een poging om het hoger onderwijs in beweging te krijgen. Er was al een budget aangekondigd voor onderzoek, monitoring en cultuurverandering: jaarlijks 4 miljoen euro tot en met 2031.

Daar komt de komende vier jaar 4 miljoen bovenop (dus in totaal 16 miljoen euro) voor een programma dat concrete verandering teweeg moet brengen in de structuur en cultuur aan de instellingen. Voor studenten én medewerkers.

Mag een lastige of kritische docent bijvoorbeeld zomaar worden ontslagen? Het programma moet onder meer “de arbeidsrechtelijke positie van personeel in relatie tot vrije meningsuiting en academische vrijheid” bespreekbaar maken. Verder denkt hij aan trainingen voor leidinggevenden en het afvlakken van de hiërarchische structuren.

Melden

Andere ingrepen: de meldprocedures moeten beter worden. “Klachten leiden lang niet altijd tot een oplossing”, meent Dijkgraaf. “Als gevolg hiervan wordt er lang niet altijd melding gemaakt.” Structurele problemen worden volgens hem regelmatig afgedaan als ‘incidenten’.

Mede hierom wil hij uitzoeken of er een onafhankelijk meldpunt moet komen, waar studenten en medewerkers terechtkunnen voor steun en advies.