“Ik heb urenlang naar specifieke geluiden gezocht. Voor bijvoorbeeld een oud-machinist met dementie die veertig jaar op de trein had gereden. Maar de geluiden van een vertrekkende trein, een omroeper en klingelende spoorbomen deden hem niets. Tot ik geluiden opgenomen in de bestuurderscabine vond. Een gesprek voeren met deze meneer was moeilijk, maar hij begon moeiteloos te vertellen over het rinkelende belletje dat aangaf wanneer er geremd moest worden en het zoemen van de dodemansknop.” Maarten Houben is gefascineerd door wat alledaagse geluiden bij mensen met dementie op gang kunnen brengen. De afgelopen vier jaar bracht hij voor zijn promotieonderzoek veel tijd door met mensen met dementie en hun naaste familie, enkelen volgde zelfs hij een heel jaar in een longitudinale studie.

Dat muziek de deuren naar het geheugen kan openen, is niet nieuw. Maar, zegt Houben “Geluid is meer dan muziek alleen. Toch is er tot nu toe nauwelijks aandacht geweest voor de rol van alledaagse geluiden. Wij willen deze juist gebruiken om zogenoemde ‘warme technologie’ te ontwerpen om mensen met dementie een persoonlijke beleving te bieden. Want waar zij kunnen opleven als ze naar bepaalde muziek luisteren, zien we dat met alledaagse geluiden heel specifieke herinneringen kunnen worden opgehaald. En juist die herinneringen zijn belangrijk om de identiteit en persoonlijkheid van iemand veilig te stellen.”

Persoonlijk geluidenlandschap

In meerdere studies met zowel thuiswonende ouderen met dementie als mensen met vergevorderde dementie in een verpleeghuis onderzocht Houben hoe hij alledaagse geluiden kan inzetten om de kwaliteit van leven te verbeteren. Met mensen in een vroege fase kon hij samen zitten om een persoonlijk landschap van geluiden - een soundscape - te maken die specifieke herinneringen vertegenwoordigen. Deze geluiden bracht Houben samen in de Tumbler, een interactieve geluidsspeler waarmee mensen met dementie thuis betekenisvolle geluiden kunnen ervaren door te schudden en kantelen. Hoewel de reacties heel positief waren, moeten er volgens Houben nog wel wat stappen gezet worden voordat de Tumbler daadwerkelijk in de huiskamer verschijnt. “Wanneer worden mensen een soundscape beu, en als dat gebeurt, hoe kunnen ze deze eenvoudig zelf aanpassen? Ik ben net als postdoc bij het TU/e Expertise Center for Dementia & Technology begonnen, waar ik de Tumbler verder ga ontwikkelen.”