De Volkskrant kopte vorige week dat een recente studie onder Nederlandse middelbare scholen laat zien dat het coronavirus zich daar vooral via direct contact verspreidt en CO₂-meters in een dergelijke setting “niet zaligmakend” zijn. Terwijl onderwijsminister Wiersma tegelijkertijd CO₂-meters in het klaslokaal wil verplichten, om de mate van ventilatie zichtbaar te maken.

Het krantenbericht over de Utrechtse studie leidt bij Bert Blocken, hoogleraar Bouwfysica, tot grote consternatie. Al tweeëneenhalf jaar maakt hij zich hard voor het belang van ventilatie en luchtreiniging om verspreiding van het coronavirus tegen te gaan. “Er is online al veel kritiek op dit onderzoek gekomen. Technisch zijn de experimenten op zijn zachts gezegd ongelukkig uitgevoerd, maar er worden wel grote conclusies aan verbonden. Besmetting via aerosolen lijkt volgens de onderzoekers onbelangrijk, tegelijkertijd geven ze aan dat er beperkingen in de studie zijn. Heel kwalijk dat dit zo door de krant naar buiten wordt gebracht.”

Virusvangers

Aan de hand van een schets van de onderzoekssetting somt Blocken de belangrijkste beperkingen op. “In de periode dat er virusmonsters in de lokalen zijn afgenomen, werd er al stevig geventileerd. Wat je uitademt verdwijnt meteen naar buiten via de ventilatiestroming en mengt zich niet met de aanwezige lucht. Niet verwonderlijk dat je in de virusvangers op het plafond geen coronavirussen tegenkomt. We ademen in en uit via onze neus en mond, plaats de virusvangers dan ook op hoofdhoogte. Voor zover ik weet plakken ze kinderen op school nog steeds niet tegen het plafond”, voegt hij met een knipoog toe.

Verder vindt hij het onbegrijpelijk dat slechts op twee momenten de CO₂-concentratie is gemeten, in plaats van een langere periode. “Vervelend dat een groep van voornamelijk epidemiologen, virologen en microbiologen aan de slag is gegaan met een ventilatie-gericht onderzoek. Een typisch geval van ‘schoenmaker blijf bij je leest’. Want als je conclusies wil trekken over het nut van ventilatie, moet je ook alle essentiële parameters meten: hoe groot is de klas, hoe groot zijn ramen en deuren, wat is de windsnelheid en -richting?”

Divers internationaal onderzoek toont volgens Blocken aan dat op een juiste wijze ventileren wel degelijk helpt bij het tegengaan van besmettingen met het SARS-CoV-2 virus, iets wat de WHO pas in een latere fase van de pandemie erkende. In combinatie met luchtzuivering is het zelfs nog effectiever om de hoeveelheid infectieuze virusdeeltjes in een ruimte te verminderen, vult Luc Schlangen aan. Al divisiedirecteur Fotobiologie en Fotochemie van de Internationale verlichtingscommissie heeft hij veel expertise op het gebied van UV-C om zich heen. “Ultraviolette straling met een golflengte van rond de 250 nm is uiterst effectief in het deactiveren van genetisch materiaal van ziekteverwekkers zoals virussen en bacteriën. Door UV-C-lampen hoog aan het plafond te hangen, kan er continu zogenoemde upper room air disinfection plaatsvinden. De virusdeeltjes worden in de lucht die langs de lampen circuleert onschadelijk gemaakt. En bij deskundige installatie zijn er door de grote afstand geen gezondheidsgevaren, je huid en ogen worden er dan nauwelijks aan blootgesteld.”

Energieprijzen

De UV-C-lampen van Signify (voorheen Philips Lighting) claimen in tien minuten een hoeveelheid virus te deactiveren die gelijk staat aan vijftig luchtverversingen per uur. Ter verduidelijking: om infectie met ziektemakers in de lucht te minimaliseren worden minimaal zes tot negen luchtverversingen per uur geadviseerd. Blocken: “In situaties waarbij er zeer intensief geventileerd wordt of met zogenoemde verplaatsingsventilatie is het natuurlijk de vraag hoeveel virusdeeltjes er in lucht langs het plafond aanwezig zijn. Maar wanneer de ramen minder vaak open staan en er dus mengstroming ontstaat kan upper room air disinfection met UV-C-lampen heel zinvol zijn. En zeker met de huidige energieprijzen wil je af van de voortdurende open ramen en deuren in de klaslokalen.”

Om een effectief preventieprogramma op te stellen is het essentieel dat we eerst eens goed in kaart brengen hoe de besmettingsroutes met SARS-CoV-2 nu precies verlopen en welke besmettingsrisico’s het grootst zijn, meent Schlangen. “Daar is nog steeds te veel onduidelijkheid en te weinig kennis over. Gedegen onderzoek is daarvoor noodzakelijk.” Juist dat probeert Blocken te bewerkstelligen met een recent gestarte studie onder meer dan honderd Nederlandse en Belgische basisscholen, legt hij uit. “We hebben een combinatie van virologische expertise en ingenieurs, op zich al een goede uitgangsbasis. We vergelijken controleklassen met enkel ventilatie en klassen waarbij er geventileerd wordt in combinatie met luchtreiniging op de aanwezigheid van actieve coronavirussen. Daarbij kijken we naar verschillende vormen van ventilatie - open raam, kiepstand of bijvoorbeeld mechanische ventilatie - en diverse manieren van luchtdesinfectie. Een groot onderzoek, met veel, heel veel samples.”

Rommel

De eerste resultaten van deze ventilatie-studie verwacht Blocken over enkele maanden. Tot die tijd juichen zowel hij als Schlangen alle acties toe om coronavirussen in de klas te reduceren. Blocken: “Zo krijgen zevenhonderd klaslokalen binnen de gemeente Eindhoven UV-C lampen en lanceert het Ministerie van OCW een grote pilot luchtreiniging in samenwerking met ons. Ook zijn er steeds meer scholen die zelf investeren in luchtreiniging en ventilatie . Het is wel belangrijk dat de luchtreinigers krachtig genoeg en kwalitatief hoogstaand zijn. Er is helaas ook veel rommel op de markt, dat geldt overigens net zo hard voor de CO₂-melders. Laatst zag ik er eentje die binnen zelfs minder CO₂ aangaf dan de atmosferische CO₂-waarde. Ik geef al anderhalf jaar gratis schooladviezen, en ook nu roep ik op dat schooldirecteuren zich bij twijfel of vragen altijd bij mij mogen melden.”