De reddingsratten gaan op pad om landmijnen, tuberculose (tb) of slachtoffers van een ramp op te sporen. Dat laatste doen ze met een rugzakje op. Als ze beet hebben, trekken ze aan een knopje om de operator van de rat te waarschuwen. Die kan de rat vervolgens een signaal sturen dat hij terug moet keren. Het team menselijke reddingswerkers weet vervolgens door de camerabeelden (ongeveer) waar ze moet zijn om het slachtoffer te helpen, de rat wordt beloond met bananenpuree of een knaagdierenkoekje.

Gretige exemplaren

In een artikel in New Scientist over dit onderwerp, dat vooral focust op de kant van de rat, geeft APOPO-onderzoeker Donna Kean aan dat de ratten de training als een speeltuin ervaren. “Er zijn allemaal dingen waar ze overheen kunnen kruipen, onderdoor kunnen lopen en aan kunnen snuffelen. Ik heb zeker de indruk dat ze het werk leuk vinden. Ondanks de complexiteit van de verschillende taken, doorlopen de meeste ratten het trainingsproces snel en gretig.”

De ratten zullen (vooralsnog) geen reddingshonden gaan vervangen, maar eerder ingezet worden om hun werk aan te vullen. Het fijne aan de ratten is ook dat ze met meerdere trainers kunnen werken, in tegenstelling tot honden. Na een carrière van ongeveer vijf jaar waarin ze landmijnen of tuberculose hebben opgespoord, gaan reddingsratten met pensioen. “We hebben een heel pensionadodorp in ons hoofdkwartier hier”, zegt Kean. “Ze krijgen er ruimte, veel beweging en speeltijd, en goede voeding.”

Doorontwikkeling

Als je dan als slachtoffer in een ingestort gebouw ligt, is een rat met een rugzak misschien niet het eerste dat je hoopt te zien. De onderzoekers willen daar nog iets aan doen, bijvoorbeeld met een vooraf ingesproken boodschap die wordt afgespeeld als de rat aan zijn knopje trekt, of, idealiter, middels een walkietalkie-functie. “Die willen we graag in het rugzakje integreren, zodat de operator direct met een gevonden slachtoffer kan praten. Dat kan wellicht helpen bij de reddingsactie, en om het slachtoffer gerust te stellen.”

“We willen in ieder geval alles op één printplaat krijgen, daar is een vriend van mij, Rik van den Hoven, nu mee bezig. In de toekomst willen we ook graag het rugzakje nog kleiner maken, zodat de rat op nog meer plekken kan komen, nu is-ie nog vrij hoog." En verdere toekomstdromen heeft Verdiesen ook: “Het zou top zijn als we in de toekomst bijvoorbeeld ook hartslag of ademhaling van een slachtoffer kunnen detecteren middels de camera van de rat. Sowieso moet de cameraverbinding ook nog verbeteren, want als de rat heel diep gaat, kan de cameraverbinding wegvallen. Alles wordt dan nog wel lokaal opgeslagen, maar is niet live zichtbaar voor de operator. De afstandsbediening kan op een veel lagere frequentie opereren dan de camera en blijft daardoor altijd werken, zodat communicatie met de rat mogelijk blijft.”

Genoeg werk nog dus. Verdiesen zoekt momenteel een student die onder andere wil helpen met de doorontwikkeling van de programmering van de rugzak. Als je geïnteresseerd bent of meer wilt weten, kun je hem een mail sturen.

Ratatouille

Verdiesen heeft samen met APOPO nog wel wat vraagstukken te tackelen. Wat gebeurt er nou als de rat op zoek is naar een slachtoffer van een ingestort gebouw en hij komt een keuken vol voedsel tegen? “Tja, dat weten we nog niet, dat wordt nu getest. Zijn training begint heel basic, bijvoorbeeld met het niet reageren op een stapel kleding en wel op een mens. Na een tijd zou je daar een schaal pinda’s aan kunnen toevoegen en kijken wat er gebeurt.” De dieren worden sowieso beloond met voedsel na het aantreffen van het gewilde item, de sporen van ziekte of een slachtoffer.

Inzet

De reddingsratten worden voorlopig nog niet in Nederland ingezet. “Ze zijn nu vooral gericht op landmijnen en tuberculose. Die komen hier beide (bijna) niet voor. Ook het search & rescue-deel is hier minder relevant. Daarvoor gaan we ze eerst inzetten in Turkije, waar relatief veel aardbevingen zijn en de bouwkwaliteit minder is dan in Nederland. En voor detectie van illegale wildlife-producten kunnen ze in Tanzania aan het werk, waar veel illegale stroopwaar wordt verworven en verscheept. De rat kan bijvoorbeeld ivoor opsporen. Ze zetten hem dan in om langs de zeecontainers te gaan voordat die verscheept worden.”