Wetenschappers zoeken graag contact met collega’s van over de hele wereld. De wetenschap is zeer internationaal. De nieuwe minister Robbert Dijkgraaf is zelf een goed voorbeeld: hij werkte tot voor kort in de Verenigde Staten.

Maar samenwerking is niet altijd zonder risico’s. Op allerlei manieren kan er sprake zijn van ongewenste kennisoverdracht en heimelijke beïnvloeding, meent het kabinet. Daar moeten het hoger onderwijs en onderzoek zich van bewust zijn.

In een online bijeenkomst sprak Dijkgraaf van een smal pad tussen “twee greppels”. Aan de ene kant kun je alles “op een naïeve manier opengooien”, aan de andere kant kun je “alles op slot doen, en dan krijgt het ook geen zuurstof meer”.

Dunner pad

De wereld verandert, meent de minister. “Het pad wordt misschien wel dunner en dunner”, en daar zijn veel mensen zich bewust van. “Het is iets wat hoort bij onderzoek en hoger onderwijs in 2022. Er zitten zoveel verschillende dimensies aan. Er is eigenlijk geen tak van de wetenschap die er niet mee te maken heeft.”

Een speciale ‘leidraad’ moet de wetenschap helpen bij beslissingen over samenwerking met landen als Rusland, China en Iran. Ook is er dus een loket kennisveiligheid geopend, waar onderzoekers en bestuurders raad kunnen vragen.

De nieuwe leidraad van zo’n vijftig pagina’s behandelt niet alleen kwesties als nationale veiligheid, cybersecurity en werving van onderzoekers; ook ethiek speelt een rol. Hoe werk je samen met landen waar de mensenrechten niet gerespecteerd worden?

China komt in de tekst nauwelijks voor. Er wordt alleen verwezen naar de China Defence University Tracker, waar je kunt zien welke universiteiten te maken hebben met het Chinese leger. Nog geen jaar geleden schreef universiteitsblad Delta een artikel dat veel stof deed opwaaien: “Hoe TU Delft onbedoeld het Chinese leger een handje helpt”.

Verstandige keuzes

Het kabinet vertrouwt uiteindelijk op zelfregulering. De instellingen moeten dus zelf verstandige keuzes maken. En ze moeten maathouden: “Maatregelen rond kennisveiligheid mogen niet ‘doorslaan’ en leiden tot willekeurige uitsluiting, verdachtmaking of discriminatie.”

Als de instellingen er niet uitkomen, kunnen ze dus bij het loket terecht. “Maar het loket heeft niet alle wijsheid in pacht, het is geen orakel”, relativeerde Dijkgraaf. En hij zei ook: “Dit is een tussenstap, alles is in beweging. Het is een lerende organisatie.”

Het loket is ondergebracht bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Eenvoudige vragen zullen hooguit een dag of drie in beslag nemen, is de verwachting, en complexere vragen iets langer.

Aan de leidraad hebben onder meer de universiteiten en hogescholen meegewerkt, evenals de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen en wetenschapsfinancier NWO. Ook verschillende ministeries en diensten van de Rijksoverheid hebben meegedacht.