Het duurt iets langer dan gehoopt, maar in de nabije toekomst kunnen reizigers op een nieuwe manier inchecken bij trein, bus en tram. En dan hebben studenten geen gedoe meer met ‘reisrecht’ op hun OV-chipkaart zetten (en verwijderen) bij een kaartjesautomaat. Jarenlang betaalden studenten en oud-studenten tientallen miljoenen euro’s aan boetes omdat ze hun studentenreisrecht te laat stopzetten. Zelfs als ze niet gereisd hadden, moesten ze betalen. De vervoersbedrijven lobbyden om dat zo te houden en de boetes te verhogen.

52,6 miljoen euro

In 2014 betaalden studenten samen een recordbedrag van 52,6 miljoen euro aan boetes. Het wekte weerstand in de politiek. Dankzij betere voorlichting, mildere wetgeving en een technisch lapmiddel (blacklisting) is het bedrag inmiddels geslonken tot 5 miljoen euro in 2021. Maar studenten moeten nog altijd zelf het reisrecht van hun chipkaart halen bij een kaartjesautomaat. Er is nog steeds geen sprake van automatisch stopzetten zodra het reisrecht verlopen is.

Als het goed is, wordt het systeem in de loop van volgend jaar verbeterd, en minister Dijkgraaf gaat de wet aanpassen om studenten daarvan te laten profiteren. De Tweede Kamer ziet dat wel zitten, maar stelt ook kritische vragen.

Overgang

Er komt een overgangsperiode, waarin sommige studenten met het oude systeem (OV-chipkaart) reizen en anderen met het nieuwe (pinpasreizen). Dus sommigen moeten hun reisrecht eigenhandig van hun chipkaart verwijderen als het verlopen is, terwijl het bij anderen automatisch gebeurt. GroenLinks voorziet verwarring. “Is het mogelijk om gedurende de overgangsperiode coulanter te zijn voor studenten die gebruikmaken van een oude OV-chipkaart en deze vergeten stop te zetten en hierdoor te maken krijgen met een boete?”, vraagt de partij aan Dijkgraaf. Nee, is het antwoord. De minister ziet geen aanleiding voor coulance. Voor studenten in het oude systeem is de situatie immers niet anders dan voorheen, redeneert hij, en coulance zou ervoor kunnen zorgen dat studenten hun kaart expres blijven gebruiken terwijl ze er geen recht op hebben. Dijkgraaf: “Dat zou ik onwenselijk vinden.”

Onder het oude systeem blijven studenten dus makkelijk tegen een boete aanlopen, onder het nieuwe niet. Gezien de technische problemen zou de overgangsperiode zomaar langer kunnen duren dan tot 1 januari 2024, de datum waar de vervoersbedrijven op mikken. De NS heeft momenteel al een pilot lopen met het nieuwe inchecken, maar daarbij is het nog niet mogelijk om met producten - zoals het studentenreisrecht of een kortingsabonnement - op je pinpas te reizen, enkel met vol tarief.  

Terugwerkende kracht

Overigens zullen de boetes ook in het nieuwe systeem niet helemaal uit de wereld zijn. Soms maakt iemand immers gebruik van het studentenreisrecht die er bij nader inzien geen recht op heeft. Die heeft bijvoorbeeld studiefinanciering (en dus reisrecht) aangevraagd zonder daadwerkelijk aan een opleiding te beginnen. Dat wordt pas bij een controle duidelijk.

Ook kunnen studenten bij sommige instellingen met terugwerkende kracht afstuderen. Dat heeft een voordeel: ze kunnen dan collegegeld terugkrijgen over de maanden die ze niet meer studeerden. Het nadeel is dat ze dan, eveneens met terugwerkende kracht, ook geen reisrecht meer hebben.

Als een ov-boete aantoonbaar het gevolg is van trage administratie bij de onderwijsinstelling, dan kan DUO de boete kwijtschelden, zegt Dijkgraaf. Hij wil niet morrelen aan de regels voor uitschrijving, zodat studenten niet te veel collegegeld hoeven te betalen. Ook dat scheelt hun immers een paar miljoen euro.