Wetenschappers kunnen bij onderzoeksfinancier NWO aankloppen voor subsidies, die veelal in onderlinge competitie verdeeld worden. Daar gaat veel geld in om: vorig jaar verdeelde NWO één miljard euro.

Het ideaal van open access is dat de uitkomsten van zulk publiek gefinancierd onderzoek voor iedereen gratis beschikbaar komen. De artikelen mogen niet verdwijnen achter de betaalmuur van dure tijdschriften.

Gratis

Inmiddels is 85 procent van alle artikelen waar NWO bij betrokken is daadwerkelijk in open access gepubliceerd. Dat wil zeggen, ze zijn gratis toegankelijk op de website van het tijdschrift of ze staan in een archief (‘repository’) op de website van de eigen universiteit.

Dat is een flinke groei: twee jaar eerder (2018) was dat aandeel nog geen 70 procent. Maar NWO vindt het nog niet genoeg. In de voorwaarden voor NWO-subsidie staat ronduit dat alle publicaties gratis toegankelijk moeten zijn.

Bestuurslid Caroline Visser wil onderzoekers “daar ook meer nadrukkelijk op wijzen”, staat in een persbericht. Navraag leert dat er vermoedelijk steekproeven komen. NWO overweegt ook sancties, zoals het terugbetalen van subsidies.

Niet eenvoudig

“Maar de vraag is of we ooit de 100 procent gaan halen”, zegt beleidsmedewerker Hans de Jonge. “Zo eenvoudig is het niet.”

Soms zijn er praktische problemen. Bij de helft van de artikelen die nog niet vrij toegankelijk zijn, is de Nederlandse onderzoeker niet de eerste auteur van het artikel. Als een collega uit China of de Verenigde Staten de corresponding author is, hoeveel invloed heb je dan op het gekozen tijdschrift?

Of neem kleine, gespecialiseerde tijdschriften die de overstap naar open access nog niet hebben gemaakt. De Jonge: “Daar staan misschien vier of vijf NWO-artikelen per jaar in. Dan kun je maar moeilijk afspraken maken. Daarom is internationale samenwerking op dit gebied zo belangrijk, want met zijn allen kun je dat wel.”

Hoger

Toch zal het percentage van NWO-artikelen in open access volgend jaar weer hoger zijn, voorspelt De Jonge. De universiteiten hebben met allerlei wetenschappelijke uitgevers onderhandeld over open access en dat heeft invloed. Bij de 15 procent aan NWO-publicaties die nog niet in open access zijn, zitten bijvoorbeeld nog veel artikelen in titels van uitgeverij Elsevier. Daarmee hebben de universiteiten inmiddels afspraken gemaakt.