Iedereen is erbij gebaat als mensen hun best doen om brand, inbraak, of waterschade in huis te voorkomen. Niet alleen schadeverzekeraars zoals Patty Jansens werkgever Interpolis, maar natuurlijk ook de getroffen mensen zelf: veel schade, zoals lichamelijk letsel of verlies van bijvoorbeeld familiefoto’s, valt simpelweg niet met geld te compenseren. Toch blijkt het verdraaid lastig om mensen tot preventieve maatregelen te bewegen, legt ze uit.

“Dat kan allerlei redenen hebben. Om te beginnen moet iemand natuurlijk het gevoel hebben dat er een risico bestaat, dus dat er een gerede kans is dat je fiets gestolen wordt of dat er brand uitbreekt. Daarnaast moeten de gevolgen als zo ernstig worden ervaren dat je zo’n gebeurtenis wilt vermijden. En preventieve maatregelen moeten als effectief worden gezien: werkt een blusdeken echt om een brand te blussen? En ben ik dan wel in staat om zo’n ding goed te gebruiken?” Tot slot kunnen mensen vinden dat een maatregel simpelweg te veel tijd of geld kost. Op elk van die aspecten kan het stuklopen, benadrukt Jansen. “Daar moet je bij voorlichtingscampagnes goed over nadenken.”

Dodelijk

Nu ligt de nadruk bij die campagnes volgens haar vaak nog te veel op de risicoperceptie - waarbij de waarschijnlijkheid en ernst van specifieke risico’s wordt uitgelicht. “Dan heb je het over de bekende kreten als ‘Er wordt veel ingebroken in de wintermaanden! Roken is dodelijk! Binnen drie minuten staat je hele huis in brand!’” Uit haar eigen onderzoek blijkt echter dat het belangrijkste is dat een maatregel als effectief wordt ervaren en weinig moeite kost. “Daarom doet ook vrijwel iedereen de deur op slot als ze weggaan. Dat is zo gedaan en maakt echt verschil.”

Daarnaast blijkt dat sommige mensen nu eenmaal voorzichtiger zijn dan andere. “Dat blijkt dan op te gaan voor alle soorten preventie. Mensen die thuis jaarlijks een vluchtoefening houden, hebben vaak ook een inbraakalarm. Omgekeerd zullen mensen die geen rookmelders hebben, niet snel veiligheidssloten laten plaatsen.” We weten niet precies waaróm de een meer doet aan preventie dan de ander, stelt Jansen. “Mogelijk is hoe iemand met risico’s omgaat verankerd in het karakter en dat is lastiger te beïnvloeden. Je ziet dat mensen die zelf een brand hebben meegemaakt daarna wel meer maatregelen treffen, maar dat effect is slechts tijdelijk.”

Ophangen

Een voorbeeld. In een kwart van de woningen hangen geen werkende rookmelders. “Hoe komt dat precies? Die vraag moet je beantwoorden voordat je aan een interventiecampagne begint. Je moet die dingen niet alleen kopen, maar ook ophangen, maandelijks testen, batterijen vervangen. Het probleem kan bij elk van die stappen liggen.”

Jansen besloot zich specifiek te richten op de drempel om rookmelders überhaupt aan te schaffen. “Daarvoor ben ik met de brandweer op bezoek geweest bij een aantal huishoudens in Tilburg. Het bleek dat mensen soms wel rookmelders hebben gehad, maar dat die irritatie opriepen omdat ze telkens afgingen bij het koken, of zonder duidelijke reden. Dan halen ze de batterijen eruit. Daar was zelfs iemand bij die recent thuis nog brand had meegemaakt. Ook bleek dat men opziet tegen het ophangen van rookmelders.” Ze toetste deze bevindingen daarna via een grote enquête onder zeshonderd deelnemers. Daaruit bleek onder meer ook dat mensen zonder rookmelders vaak denken dat anderen ze ook niet hebben.

Webshop

Vervolgens paste ze die kennis toe in een experiment, door e-mails te versturen met een oproep om rookmelders aan te schaffen, met een link naar een webshop. “In een deel van deze mails gebruikte ik de geijkte methode, door op de risico’s van brand te wijzen. Daarop bleek slechts vier procent een rookmelder te hebben aangeschaft.” Maar in reactie op mails waarin ze schreef dat wel 76 procent van de huishoudens een rookmelder heeft en dat ze makkelijk met magneetplakkers te bevestigen zijn, kochten ruim tweemaal zoveel mensen een rookmelder.

Die uitkomst past goed bij haar inventarisatie van redenen waarom nog niet iedereen rookmelders heeft. “Dat brand erg is en rookmelders levens redden, weten mensen wel. Dat benadrukken is daardoor minder effectief.” Een mail waarin ze rookmelders met korting aanbood, kreeg overigens de minste positieve respons: slechts één procent.

Buitenpromovendi

Na zeven jaar lang twee dagen per week bij Human-Technology Interaction op de TU/e en drie bij Interpolis, dat één van die twee dagen sponsorde en haar nieuwe inzichten graag opnam in de eigen voorlichtingscampagnes, is Jansen weer volledig terug bij de verzekeraar. “Voordat ik besloot dat ik wilde promoveren, heb ik een aantal mensen geïnterviewd en geleerd dat buitenpromovendi vaak het einde niet halen. Daarom was het voor mij belangrijk om echt twee dagen per week aan mijn promotieonderzoek te kunnen werken. De combinatie van promoveren naast mijn werk was voor mij ideaal: zo had ik de diepgang en kritische reflectie van de academische wereld en de dynamiek en resultaatgerichtheid van de praktijk.”