Honderdvijftig miljoen ton plastic drijft er naar schatting momenteel in zee. En de hoeveelheid plastic in de grote oceanen neemt alsmaar toe. Voor een deel is dit zwerfvuil afkomstig van containerschepen of materiaal uit de visserij dat verloren gaat, maar verreweg het grootste aandeel is straatafval dat via rivieren uiteindelijk in de zee terecht komt. Om te voorkomen dat er nog meer plastic de zee in gaat, zijn wegwerpplastics sinds 3 juli binnen de EU verboden. Verder moeten drinkflesjes de komende jaren van een steeds hoger percentage gerecycled plastic zijn en gaan producenten meebetalen aan de afvalverwerking. In Nederland zijn ook sinds afgelopen week water- en frisdrankflesjes voorzien van een statiegeldsysteem om zwerfvuil terug te dringen.

Heel positief, vindt TU/e-hoogleraar Fysische Chemie Remco Tuinier. “We moeten minder plastic gaan gebruiken, en als we het gebruiken dan heel bewust. Voorkomen dat wegwerpplastics in het milieu komen moet nu prioriteit hebben. Voor de natuur is dit het meest dramatische scenario. Plastic vergaat niet, maar vervalt wel in hele kleine stukjes - microplastics - die zich in het milieu ophopen met alle gevolgen van dien.”

Het type verpakkingen dat nu verboden wordt overlapt sterk met het type plastic afval dat je in de plasticsoep tegenkomt, zegt Jaap den Doelder, hoogleraar Fysische Chemie van Polymeren. “Alles wat naar zee gaat is te veel. Dus in die zin is het verbod een goede zaak. Maar tegelijkertijd vrees ik voor suboptimale alternatieven. Het papieren rietje drinkt niet fijn en is bovendien vaak verpakt met een plastic folietje eromheen. Tja. We moeten als consument meer bewust zijn van onze keuzes, en meer verantwoordelijkheid dragen. Hoe belangrijk is een rietje? Kunnen we zonder?”

Een rietje valt dan misschien in de categorie overbodig, maar een deel van de plastic verpakkingen is zeker nuttig, om bijvoorbeeld voedselverspilling tegen te gaan. Den Doelder spreekt dan ook liever van Single Use Plastics (SUP) dan van wegwerpplastics - “Plastics zijn niet ontworpen om weg te gooien”. De milieu-impact van een plastic verpakking hangt af van diverse factoren zoals materiaal, toepassing en hergebruikmogelijkheden. Volgens den Doelder maakt een levenscyclusanalyse (LCA) veel inzichtelijk en biedt een dergelijke studie ook aanknopingspunten voor verduurzaming. Zelfs essentieel, valt TU/e-collega Remco Tuinier hem bij. “Dankzij een LCA kun je een discussie heel rationeel benaderen. Zo voerde de Deense overheid een LCA uit toen men plastic zakjes wilde vervangen door papieren; veel mensen denken dat dit ‘beter’ voor het milieu is. Het tegendeel bleek: het maken van een papieren zak kost ruim zeven keer zoveel energie als het maken van een plastic zak.”

Den Doelder neemt graag de koffiebekerdiscussie als voorbeeld. “Polystyreen bekertjes - overigens goed te recyclen - zijn vervangen door bekertjes van geplastificeerd karton. Dat mag niet bij het papierafval, maar kan wel apart ingezameld worden, zoals we hier op de TU/e doen met de speciale afvalbakken, de Tulips. Maar thuis komen deze bekertjes bij het grijze afval terecht en worden ze verbrand, nog meer extra CO₂-uitstoot. Het liefst ga je op zoek naar een oplossing waar zowel het klimaat als de plasticsoep beter van wordt. Dat betekent waar kan reuse - neem je eigen koffiemok mee - maar anders heeft een circulair model de voorkeur waarbij de inzamelingsstap essentieel is. Niet verbranden, maar het materiaal in de materiaalketen houden. Kunnen we van de koffiebekertjes iets nieuws maken?”