Minha Lee schrijft in haar proefschrift over een Japanner die in het huwelijk is getreden met de populaire (geanimeerde) popster Hatsune Miku, die als hologram tot in de Verenigde Staten uitverkochte optredens gaf. Die virtuele relatie gaf de emotioneel beschadigde man de moed om zich na jaren van zelfisolatie weer open te stellen voor de maatschappij. Het is een recent - en vrij extreem - voorbeeld van de emotionele impact die technologie kan hebben, maar wie jong was in de jaren negentig heeft wellicht zelf ooit nog gezorgd voor een Tamagotchi - en begrijpt daardoor dat mensen zich makkelijk hechten aan alles wat ook maar enigszins appelleert aan onze sociale inborst.

Spiegel

Onze omgang met technologie verraadt veel over wie wij zijn als morele wezens, stelt Lee. “Technologie kan in dat opzicht fungeren als een soort morele spiegel.” Ze benadert dat onderwerp in haar proefschrift van verschillende kanten, passend bij haar eigen gevarieerde achtergrond. “Ik ben Koreaanse, maar heb als kind een tijd in Oost-Europa gewoond en als tiener in de Verenigde Staten. Daar heb ik zowel filosofie als digitale animatie gestudeerd.”

Nadat ze een tijdje in Korea had gewerkt, besloot ze terug te keren naar Europa. Het werd Nederland, waar ze aan de Universiteit van Amsterdam een master informatiekunde behaalde. Na banen als data-analyticus en marketeer kwam er een promotieplek aan de TU/e op haar pad, bij de onderzoeksgroep Human-Technology Interaction. “Toen bleek dat ik begeleid zou worden door experts op het gebied van zowel psychologie, filosofie als kunstmatige intelligentie, wist ik direct dat dit iets voor mij was.”

Getroebleerd

Haar werk is deels behoorlijk filosofisch qua insteek, maar bevat ook een aantal concrete experimenten. Zoals die met de ‘morele’ chatbot Vincent (naar de getroebleerde ziel Vincent van Gogh). Proefpersonen chatten twee weken lang dagelijks een aantal minuten met deze kunstmatige gesprekspartner en rapporteerden vervolgens hun bevindingen.

De chatbot gaf in de gesprekken een inkijkje in zijn eigen wereld, door bijvoorbeeld te vertellen dat hij zijn serverkosten te laat had betaald, gezakt was voor een programmeertest en tot zijn schaamte was opgedoken op het verkeerde IP-adres.

Een dergelijk verhaal is belangrijk, legt Lee uit. “De grote techbedrijven investeren veel in hun intelligente bots, zoals de bekende Siri van Apple en Alexa van Amazon. Ze doen dat door ze te voeren met enorme hoeveelheden data, zodat ze over elk onderwerp kunnen meepraten. Maar voor de beleving van de menselijke gesprekspartner is het belangrijker dat de chatbot een eigen identiteit heeft en het gesprek een logisch begin en einde. Het draait om storytelling, zoals ik bij mijn opleiding tot digitaal animator heb meegekregen.”

Hulpbehoevend

Lee en haar collega’s construeerden twee versies van Vincent: één die vooral informeerde naar de gemoedstoestand van zijn gesprekspartner en één die juist zijn eigen problemen op tafel legde. “Het bleek dat de hulpbehoevende Vincent, in tegenstelling tot de zorgverlenende chatbot, een positief effect had op de manier waarop de proefpersonen naar zichzelf keken. Door zich te bekommeren om de chatbot, benaderden ze zichzelf ook met meer mededogen, waren ze minder hard voor zichzelf. Ze beseften dat zij niet de enige zijn met problemen. Dat psychologische mechanisme werkt dus blijkbaar zelfs als je antwoorden typt naar een chatbot.”

Helaas heeft niet iedereen iemand in zijn omgeving om voor te zorgen. Wellicht kan digitale technologie als een soort alternatief fungeren, denkt Lee. “Een chatbot op je telefoon is in ieder geval goedkoop, laagdrempelig en altijd beschikbaar. Ik wil graag onderzoeken of interactie met een stem, een animatie, of zelfs een echte robot, nog beter werkt.” Dat mag ze doen als universitair docent in de groep Future Everyday (TU/e-faculteit Industrial Design), waar ze na de afgelopen zomervakantie al aan de slag is gegaan.