Al vóór de coronacrisis piepte en kraakte het in de wetenschap. De studentenaantallen nemen elk jaar toe, maar het onderzoeksbudget groeit niet hard genoeg mee. Torenhoge werkdruk en onbetaald overwerk zijn voor veel docenten en wetenschappers een dagelijkse realiteit. En de strijd om onderzoeksbeurzen is uit de hand gelopen.

Er zal dus linksom of rechtsom iets moeten veranderen. Daarvan zijn nu ook veel politici doordrongen, blijkt uit de (concept-)verkiezingsprogramma’s van politieke partijen in de Tweede Kamer. Ze hebben allerlei plannen bedacht om de wetenschap een boost geven.

Meer (vaste) financiering

GroenLinks, D66, CU,PvdA, SGP, PvdD

Het lijkt de basis voor verandering: een hoger wetenschapsbudget. Protestbeweging WOinActie vecht al jaren voor minstens een miljard euro erbij in het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek en inmiddels wil ook minister Ingrid van Engelshoven dat het volgende kabinet met meer geld over de brug komt.

De meeste partijen willen dan ook dat de overheid na de verkiezingen de portemonnee trekt voor de vaste financiering van de universiteiten. Instellingen die meer geld krijgen, kunnen ook meer betekenen voor hun wetenschappers, is het idee. De PvdA omschrijft het iets algemener als “meer geld vrijmaken voor fundamenteel onderzoek”.

Opvallende afwezige in dit lijstje is de VVD - nog altijd veruit de grootste partij in de peilingen. Concrete toezeggingen over het verhogen van het wetenschapsbudget voor universiteiten zijn in het verkiezingsprogramma niet te vinden.

Wel menen de liberalen dat bij de bekostiging van universiteiten niet zozeer de studentenaantallen, maar vooral de kwaliteit centraal moet staan. Dit zou leiden tot “minder onderwijsfabrieken en meer financiering voor excellente opleidingen en onderzoek”. De partij pleit ook voor investeringen in de wetenschap via het nieuwe Nationaal Groeifonds, bijvoorbeeld op het gebied van kunstmatige intelligentie.

Druk van de ketel

GroenLinks, PvdA, D66, PvdD

Onderzoek bevestigt keer op keer hoe zwaar wetenschappers en docenten het hebben. De hoge werkdruk zou zelfs leiden tot allerlei psychische problemen en lichamelijke klachten. WOinActie stapte er vorig jaar samen met vakbonden voor naar de arbeidsinspectie.

Ook daar willen verschillende partijen iets aan doen. Als het aan GroenLinks ligt, krijgen alle universiteiten structurele middelen om de werkdruk te verlagen. D66 en de Partij voor de Dieren hopen dat meer budget ook zorgt voor meer rust en ruimte voor overvraagde wetenschappers. De PvdA wil vooral af van de hoge publicatiedruk (“publish or perish”).

Geen race om onderzoeksgeld

GroenLinks, D66, CU, SGP

Voor hun onderzoeksprojecten zijn veel wetenschappers afhankelijk van de competitie bij onderzoeksfinanciers als NWO en de Europese Onderzoeksraad. Ze zijn veel tijd kwijt aan het schrijven van beursaanvragen, terwijl de slagingskans gering is.

GroenLinks wil af van die “doorgeslagen competitie” en ook als het aan D66 ligt, komt er een einde aan het “zinloze aanvraagcircus”. Dat hopen de democraten te bereiken met meer budget en “versimpelde, efficiëntere aanvraagprocedures”.

Ook de ChristenUnie en SGP willen iets doen aan de lage honoreringspercentages. Sowieso zijn er volgens de SGP te veel onderzoeksagenda’s en subsidieprogramma’s. Dat kan “stukken overzichtelijker”.

Onafhankelijkheid

GroenLinks, SP, SGP, PvdD

Soms worden wetenschappers gefinancierd door commerciële bedrijven of non-profitorganisaties. Wetenschapsgenootschap KNAW waarschuwde eerder dat zo’n externe geldschieter kan leiden tot “onwenselijke beïnvloeding”.

Meerdere partijen benadrukken in hun programma’s daarom het belang van onafhankelijk onderzoek: bedrijven zouden zich niet te veel met de besteding van onderzoeksgeld, en al helemaal niet met de uitkomsten van onderzoek moeten bemoeien.

De SP wil een onafhankelijk fonds oprichten, zodat bedrijven opdrachten kunnen geven zonder dat er een directe band is met de onderzoekers. De Partij voor de Dieren wil “strengere onafhankelijkheidseisen” bij het instellen van bijzondere leerstoelen die gefinancierd worden door bedrijven en stichtingen.

Meer vaste contracten

SP, D66

Het is een geliefd mikpunt van vakbonden en actievoerders: het hoge aandeel tijdelijke aanstellingen aan de universiteiten. Ook veel wetenschappers hebben een einddatum in hun contract. Dat moet anders, vindt de SP. D66 roept universiteiten op om hierbij vooral jonge onderzoekers (postdocs) niet te vergeten.

Ongebonden onderzoek

D66, CU, SGP, CDA

Het evenwicht in de wetenschap is zoek, stelde een KNAW-commissie onder leiding van de Utrechtse universiteitshoogleraar Bert Weckhuysen vorig jaar. Nu wordt het NWO-budget ‘opgeslokt’ door strategisch-thematisch onderzoek, waardoor er voor vrij onderzoek dat voortkomt uit nieuwsgierigheid weinig geld overblijft.

Maar ook voor die laatste categorie moet voldoende financiële ruimte zijn, vinden verschillende partijen. De SGP schrijft dat onderzoek dat “vrij en onafhankelijk uitgevoerd wordt” meer aandacht verdient.

Het CDA stelt voor om jonge onderzoekers en hoogleraren een “eigen werkkapitaal” te geven, dat zij aan ongebonden onderzoek kunnen besteden. Ook dat idee doet sterk denken aan de commissie-Weckhuysen, die pleit voor een ‘rolling grant-fonds’. Dat is geld waar wetenschappers zonder competitie gebruik van kunnen maken.

Afwachten

Goedbedoelde plannen in overvloed dus, maar het blijft afwachten wat daar straks na de onderhandelingen van over is. En dan rest nog de vraag waar de (vermoedelijk) honderden miljoenen euro’s voor al deze ideeën vandaan moeten komen. Meer belastingen? Een hoger collegegeldtarief? Ook dat blijft voorlopig nog even spannend.

Voor dit artikel lazen we de verkiezingsprogramma’s van politieke partijen in de Tweede Kamer. Niet elke partij heeft daarin plannen opgenomen voor het wetenschappelijk onderzoek.