Het onderzoek uit 2012 van Ariely wees uit: mensen liegen minder snel als ze aan het begin van een vragenlijst een ‘eerlijkheidsverklaring’ tekenen, dan als ze dat achteraf doen. Een aantal overheden maakte gretig gebruik van de resultaten en liet belastingformulieren ontwerpen die aan het model van Ariely voldoen.

Nummergenerator

Tevergeefs, zo blijkt nu. Bij een herhaling van het onderzoek kregen Ariely en zijn vier co-auteurs acht jaar later andere onderzoeksresultaten, maar nu worden ook de data van het oorspronkelijke onderzoek in twijfel getrokken. Eén van de voornaamste experimenten uit het onderzoek is “zonder enige twijfel” vervalst, schrijven drie critici in een blog. “Veel data lijken geproduceerd te zijn door een nummergenerator.”

De vijf auteurs van het artikel over eerlijkheid erkennen inmiddels dat de data vervalst lijken. Ze hebben het wetenschappelijke tijdschrift verzocht hun artikel terug te trekken. Wie de data uit zijn duim heeft gezogen, is nog onduidelijk. Ariely bevestigt wel dat alleen hij contact hield met de verzekeringsmaatschappij die de experimenten uitvoerde, maar houdt zelf het bedrijf verantwoordelijk, zegt hij tegen BuzzFeed News.

In Nederland deed psycholoog Diederik Stapel in 2011 veel stof opwaaien toen werd ontdekt dat hij in meer dan dertig wetenschappelijke artikelen verzonnen data had gebruikt. Sindsdien is er veel meer aandacht voor wetenschappelijke integriteit gekomen.

Tien geboden

Uit een landelijke enquête bleek deze zomer dat de helft van de wetenschappers zich weleens schuldig maakt aan dubieuze onderzoekspraktijken. Werkdruk, prestatiedruk en onderlinge competitie worden in het onderzoek genoemd als oorzaken.

Wat betreft Ariely is het overigens niet de eerste keer dat er vraagtekens bij zijn onderzoek gezet worden. Eerder claimde hij bijvoorbeeld dat mensen eerlijker zijn als ze aan de tien geboden denken, maar ook die resultaten konden niet worden gereproduceerd.