Stel dat honderd wetenschappers een onderzoeksbeurs willen, terwijl je er maar vijftien mag uitkiezen. Wat doe je dan? Het verdelen van onderzoeksgeld is niet makkelijk en er hangt veel vanaf.

Onderzoeksfinancier NWO laat commissies van deskundigen de winnaars aanwijzen. Dat is intensief werk. Vaak zijn er verschillende rondes, interviews en nader uitgewerkte voorstellen voor nodig, plus reviews van deskundigen uit binnen- en buitenland.

Circus

Het kost teveel tijd en moeite, menen critici, en het is maar de vraag of het wel zinvol is om zo’n heel circus op te tuigen. Veruit de meeste wetenschappers worden afgewezen, terwijl het nauwelijks mogelijk is om een zinnig onderscheid te maken tussen de winnaar op plaats 15 en de verliezer op plaats 16.

Een alternatief zou loting zijn. Kies eerst de aanvragen die met kop en schouders boven de rest uitsteken en filter ook de zwakste voorstellen eruit. De rest van de aanvragers kun je dan door het lot laten aanwijzen. Sneller, goedkoper en rechtvaardiger.

De discussie speelt al jaren. Onderzoekers van het Rathenau Instituut hebben ervoor gepleit, evenals leden van de Jonge Akademie. Vorig jaar schreef het Centraal Planbureau hetzelfde. Deze week kwam ook tijdschrift Nature met een artikel over het onderwerp.

Stormloop

Maar NWO hield tot nu toe de boot af en gaf daar allerlei argumenten voor. Loten zou bijvoorbeeld nauwelijks helpen om de stormloop op onderzoeksbeurzen in te dammen. Om aan de loting mee te doen, moet een wetenschapper immers een onderzoeksvoorstel indienen. Daar verandert niets aan.

Uit eigen analyses zou bovendien blijken dat het oordeel van deskundigen navolgbaar is. “We keken of de oordelen van commissieleden reproduceerbaar waren”, zei NWO-voorzitter Stan Gielen. “Dat bleek in hoge mate het geval.”

Daarnaast is het volgens NWO maar de vraag hoeveel steun het idee van loting krijgt. In 2017 kwamen zo’n tweehonderd geïnteresseerden naar een bijeenkomst in Amsterdam om te praten over de hoge aanvraagdruk bij NWO. Toen is aan de zaal gevraagd wie loting een goed idee vond. “Er gingen maar een paar handen de lucht in”, zegt NWO-woordvoerder Olivier Morot. Ook uit eigen contacten met commissieleden zou “geen onverdeelde mening” over loting blijken.

Experimenten

Het idee is nooit tegengehouden, zegt hij. NWO wilde alleen even experimenten uit andere landen afwachten, zoals dat van de Duitse particuliere VolkswagenStiftung. In de tussentijd ging NWO aan de slag met andere maatregelen om de aanvraagdruk te bestrijden. En die hebben al enig effect.

“Maar we zijn er nog niet, en de druk op de wetenschap is nog steeds hoog”, zegt Morot. Op verzoek van minister Ingrid van Engelshoven (OCW) zullen universiteitenvereniging VSNU, wetenschapsgenootschap KNAW en onderzoeksfinancier NWO met een plan komen voor het verlichten van de werkdruk onder wetenschappers. “In het verlengde hiervan wil NWO verder in gesprek gaan met het onderzoeksveld om te kijken of aanvullende maatregelen, zoals loting, een mogelijke oplossing kunnen bieden om de aanvraagdruk te verminderen en tijd te besparen voor aanvragers en beoordelaars.”