Het kabinet heeft de ambitie – vastgelegd in het Regeerakkoord – om open science en open acces tot norm te verheffen. De resultaten van publiek gefinancierd onderzoek moeten voor iedereen toegankelijk zijn, is de gedachte. Het streven is om in 2020 alle artikelen van Nederlandse universiteiten gratis aan te bieden. Maar het is alle hens aan dek wil de wetenschap dat binnen een jaar halen. Uit nieuwe cijfers van universiteitenkoepel VSNU blijkt namelijk dat vorig jaar nog maar 54 procent van de peer-reviewed artikelen van de veertien Nederlandse universiteiten open access beschikbaar was. In 2016 (toen de eerste meting plaatsvond) en 2017 lag dat aandeel op respectievelijk 42 en 50 procent.

Versnellingsacties

“De stijgende lijn uit de voorgaande jaren zet hiermee door, maar vlakt enigszins af”, reageert minister Van Engelshoven. Het gaat volgens haar de goede kant op, maar ze realiseert zich ook “dat er nog grote stappen moeten worden gezet”. Ze houdt desondanks vast aan 100 procent open access in 2020. Met zogenoemde ‘versnellingsacties’ hoopt ze dit doel alsnog te gaan halen. Een deel is dit jaar al in werking gezet. Zo wil ‘Coalitie S’, een internationale groep van onderzoeksfinanciers waartoe ook NWO en ZonMW behoren, dat wetenschappers alleen nog publiceren in open access-tijdschriften (Plan S, waarvan de huidige collegevoorzitter van de TU/e Robert-Jan Smits één van de architecten was).

De VSNU is in onderhandeling met een aantal grote wetenschappelijke uitgevers om open access te versnellen. Ze is optimistisch gestemd en denkt dat de doelstelling nog binnen bereik ligt. “De termijn is kort en het zal nog een steile stijging worden, maar we hebben er vertrouwen in”, aldus een woordvoerder. Binnen de wetenschappelijke gemeenschap, ook aan de TU/e, denkt men overigens niet onverdeeld postitief over de geforceerde overgang naar open access. 

Steuntje in de rug

Van Engelshoven gaat projecten van het Nationaal Programma Open Science, waarin wetenschappers en bestuurders met elkaar samenwerken, financieel een steuntje in de rug geven. Ook reserveert ze geld voor de Nationaal Coördinator Open Science. Voormalig rector-magnificus Karel Luyben van de Technische Universiteit Delft nam deze functie begin 2018 op zich.