De invoering van Plan S heeft voor de TU/e een speciaal accent: Robert-Jan Smits, die in mei collegevoorzitter Jan Mengelers zal opvolgen, is op dit moment nog Special Envoy open access voor de Europese Unie en de laatste maanden druk doende het plan door heel Europa te promoten en vaak ook te verdedigen. Want er bestaat de nodige weerstand tegen en nog niet alle onderdelen zijn even duidelijk uitgewerkt. Marjet Elemans kan zich bij die laatste constatering wel aansluiten en zegt dat in het late voorjaar een geüpdatete versie van Plan S wordt verwacht. “Daarin komt voor een aantal zaken meer duidelijkheid en ook de feedback die tot 8 februari konden worden ingediend, zal daar dan in verwerkt zijn.”

Elemans vindt het een goede zaak dat er de komende twee weken aan de TU/e drie dialoogsessies zijn georganiseerd (de eerste vindt plaats op woensdag 20 februari in Gemini) om de invoering van Plan S in brede kring te bespreken. Elemans zal zelf een inleiding verzorgen en ook rector Frank Baaijens is erbij aanwezig. Daarna is er ruimte voor het stellen van vragen en discussie. Voor zover Elemans nu weet zal Robert-Jan Smits er niet bij aanwezig zijn.

Veel smaken

Op dit moment krijgt Elemans er ook wel vragen over, “maar het loopt nog niet echt storm. Dat zou ermee te maken kunnen hebben dat onze site nog niet heel bekend is, maar we verwachten dat het wel gaat toenemen richting 2020.” Volgens haar komen ook aan de TU/e “veel smaken” voor als het gaat om Plan S. “Mensen die al heel goed op de hoogte zijn en mensen die er nog maar weinig vanaf weten, en ook hier zijn natuurlijk voor- en tegenstanders.”

Op dit moment komt volgens Elemans acht procent van de wetenschappelijke output van de TU/e direct via een volledig open access tijdschrift beschikbaar voor de buitenwacht. Het lijkt dat dan nog een hele wereld gewonnen moet worden richting 2020. Volgens Elemans valt dat mee, want veertig procent van de output wordt gepubliceerd in een hybride tijdschrift, wat voor Plan S ook acceptabel is. "Maar dat zijn wel de publicaties in hybride tijdschriften die onderdeel zijn van een overeenkomst die universiteitenvereniging VSNU in het verleden heeft afgesloten met diverse uitgeverijen", legt Elemans uit. "Plan S gaat aan overeenkomsten die na 1 januari 2020 worden gesloten, andere eisen stellen. Of het de VSNU lukt een overeenkomst af te sluiten die voldoet aan deze nieuwe voorwaarden is mede afhankelijk van de bereidheid van de uitgevers hieraan mee te werken."

Lijsten

Het grootste deel van de overige vijftig procent van de TU/e-publicaties wordt gepubliceerd in hybride tijdschriften die niet onder een VSNU-overeenkomst vallen, aldus Elemans. "Voor deze tijdschriften zijn lijsten met 'goedgekeurde' titels zeer gewenst en die moeten nog worden opgesteld door NWO en de Europese subsidieverstrekkers. Wanneer die er komen is nog niet bekend, maar we hebben aanwijzigingen dat er een lijst van 'goedgekeurde' volledig open access tijdschriften komt, maar over een lijst van 'goedgekeurde' hybride tijdschriften hebben we nog geen signalen."

Volgens Elemans is de opstelling van de uitgeverijen daarom cruciaal in deze hele kwestie. “Mochten die ‘flippen’ naar open access, dan ontstaat een hele nieuwe situatie. Daarbij gaat het natuurlijk wel altijd om geld, dus is het afwachten hoe zich dat gaat ontwikkelen.”

Dit zijn de data en locaties van de drie dialoogsessies: woensdag 20 februari in de hal van Gemini vanaf 12.00 uur; maandag 25 februari in Helix STC vanaf 12.30 uur; woensdag 27 februari vanaf 12.00 uur in Flux 1.02. De organisatie vraagt deelnemers om zich hier vooraf aan te melden. Alle sessies zijn in het Engels.

Open access en Plan S

Open access is het streven naar vrije en gratis toegang tot wetenschappelijke publicaties voor iedereen. Op dit moment betalen universiteiten vaak forse abonnementsgelden voor tijdschriften waarin artikelen van hun eigen onderzoekers staan. In de businessmodellen van open acces-publicaties gaan onderzoekers, universiteiten of onderzoeksfinanciers betalen voor elk artikel. Die publicatie is dan wel direct beschikbaar voor elke geïnteresseerde. In de afgelopen jaren zijn er al stappen gezet in de richting van open access, maar Plan S probeert die omslag nu te versnellen. Daarvoor werden vorig jaar begin september tien uitgangspunten geformuleerd.

De kern daarvan is dat vanaf 2020 alle publicaties die tot stand komen dankzij subsidies van de betrokken Europese onderzoeksfinanciers direct open access beschikbaar moeten zijn. Dit kan op drie manieren:

• publiceren in een volledig open access tijdschrift;
• zonder embargo plaatsen in een repository, een online archief, waar wel specifieke voorwaarden aan verbonden zijn;
• publiceren in een hybride tijdschrift waarmee afspraken zijn gemaakt over de overgang naar geheel open access.