De kans om een Vidi-onderzoeksbeurs ter waarde van 800.000 euro te krijgen, is de laatste jaren erg klein geworden. Om het grote aantal aanvragen terug te dringen, stelde onderzoeksfinancier NWO vorig jaar een zogeheten inbeddingsgarantie verplicht: onderzoekers mogen alleen een gooi doen naar een Vidi-beurs als ze de garantie van een universiteit of onderzoeksinstelling hebben dat ze daar aan de slag kunnen als ze de beurs daadwerkelijk bemachtigen.

De maatregel heeft effect: er was een kwart minder aanvragen. Maar er kwam ook kritiek. De Jonge Akademie, het genootschap van relatief jonge wetenschappers dat verbonden is aan de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, besloot de nieuwe maatregel te evalueren met behulp van een enquête. Die is ingevuld door 81 wetenschappers, van wie er 25 geen beurs mochten aanvragen. Van de overige deelnemers is nog niet bekend of ze de Vidi-beurs al dan niet hebben gekregen.

Voorzitter Belle Derks van De Jonge Akademie: “We zijn het onderzoek begonnen omdat we klachten binnen kregen van onderzoekers die geen aanvraag mochten indienen. Om ons beeld niet alleen te laten vormen door de teleurgestelde wetenschappers die ons zelf benaderden, hebben we een survey uitgezet.”

Wat was de meest opvallende uitkomst?
“Dat de meeste universiteiten geen inhoudelijke selectie toepassen op de voorstellen van onderzoekers die een Vidi-beurs willen aanvragen. Heb je een vast contract? Prima, dan mag je een aanvraag doen, anders meestal niet. Ik vind het opmerkelijk dat die beslissing niet op basis van inhoud wordt genomen. Op die manier wordt het binnenhalen van onderzoeksfinanciering een insiders’ game waarbij alleen onderzoekers een kans maken die al voet aan de grond hebben. Mensen zonder vaste aanstelling, maar ook wetenschappers die risico’s in hun carrière hebben genomen door bijvoorbeeld een paar jaar naar het buitenland te gaan, hebben dan het nakijken.”

Is de hoop van NWO dat universiteiten door deze maatregel zelf een betere selectie zouden toepassen dus ijdel gebleken?
“Ja, want dat gebeurt nauwelijks. De meeste universiteiten kijken niet hoe kansrijk de onderzoeksvoorstellen zijn. Het is een automatisch proces. Soms zie je zelfs dat het aanvragen van een Vidi een verplicht onderdeel is van een tenure track (een dienstverband waarbij onderzoekers een bepaalde tijd krijgen om te bewijzen dat ze goed genoeg zijn voor een vaste aanstelling, red.). Met kwaliteit of kansen hoeft het niets te maken te hebben.”

Maar de aanvraagdruk is wel verminderd en dat was toch de bedoeling?
“Ja, dat klopt, maar niet om de juiste redenen. Dat er minder aanvragen zijn, komt alleen omdat minder mensen een Vidi-aanvraag kúnnen doen. De vijver waaruit gevist kan worden, is dus kleiner. Er zijn daardoor nu excellente wetenschappers met heel goede onderzoeksvoorstellen die niet eens een kans krijgen. Wij vinden dat zorgelijk, ook omdat het uiteindelijk ten koste gaat van de kwaliteit van de wetenschap.”

Met een goed voorstel kun je toch makkelijk een universiteit vinden die jou een inbeddingsgarantie geeft als je een zak geld meebrengt?
“Dat zou je denken, maar de praktijk is weerbarstig. Universiteiten zijn risicomijdend en zetten vooral in op de mensen die al ‘ingebed’ zijn. Stel, er zitten vier mensen zonder vast contract op een afdeling die allemaal een inbeddingsgarantie krijgen om een Vidi-beurs aan te vragen. Zo’n faculteit loopt dan een risico, want als ze alle vier die beurs krijgen, is er op lange termijn geen plek voor hen. Vooral binnen de geesteswetenschappen zie je dat mensen geen aanvraag konden doen omdat er binnen het onderwijsprogramma geen ruimte is voor extra docenten.”

De Vidi-subsidie is onderdeel van de zogeheten Vernieuwingsimpuls. Hoe verhoudt de inbeddingsgarantie zich tot vernieuwing?
“Wetenschappers die zich bezighouden met onderzoek dat nog niet in Nederland wordt gedaan of hele innovatieve ideeën hebben, maken daardoor minder kans. De beurzen van de Vernieuwingsimpuls moesten ervoor zorgen dat ook buiten de bestaande lijnen nieuw onderzoek ontwikkeld wordt, maar dat blijkt juist lastiger geworden. Natuurlijk zijn er ook wetenschappers aan universiteiten die innovatief bezig zijn, maar vernieuwing komt dus niet meer van buitenstaanders.”

Wat is volgens De Jonge Akademie het alternatief voor de inbeddingsgarantie?
“Het liefst zien wij dat de maatregel meteen wordt afgeschaft. Een pasklare oplossing hebben we niet, maar een voorselectie zoals nu in de procedure voor de Veni-beurzen sluit in elk geval geen onderzoekers zonder vast contract uit. Minder kansrijke onderzoekers hoeven dan niet nodeloos veel tijd te besteden aan het indienen van een gedetailleerd financieringsverzoek.”

“Daarnaast zou NWO kunnen bepalen dat iedereen een beurs kan aanvragen, maar dat je het geld pas daadwerkelijk krijgt als een universiteit je een inbeddingsgarantie geeft. Met 800.000 euro op zak wordt dat natuurlijk een stuk makkelijker, ook voor mensen van buitenaf.”

Hebben jullie de uitkomsten van de enquête al met NWO besproken?
“Ja, we hebben hierover goed contact met de NWO en onze zorgen geuit. Ze willen de tijd nemen om te kijken wat het effect is van deze maatregel. Ik snap dat wel, maar het gaat ons te langzaam. Deze steekproef laat zien dat de neveneffecten dusdanig negatief zijn dat we er nu iets aan willen doen. Onze zorg is dat er straks een hele generatie wetenschappers buiten de boot valt.”