Intimidatie en wangedrag komen in alle lagen van de wetenschap voor. Vier op de tien universiteitsmedewerkers heeft last van pesten, roddelen, uitsluiting of machtsmisbruik, bleek dit voorjaar uit een alarmerend rapport van vakbonden FNV en VAWO. Het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren (LNVH) trok ook aan de bel. De drie organisaties riepen gezamenlijk universiteiten op een externe, onafhankelijke ombudsman of -vrouw aan te nemen.

De Vrije Universiteit en de Universiteit van Amsterdam hadden er al een, en afgelopen jaar startten vier universiteiten met een pilot: de Universiteit Twente, de TU Delft, de Erasmus Universiteit Rotterdam, de Universiteit Maastricht. De ombudsvrouw aan die laatste universiteit, Anna Soedira, werd begin december geïnterviewd door Observant, het blad van de UM, en vertelde dat ze in negen maanden tijd vijftig zaken op haar bord had gekregen. Het gros daarvan betrof conflicten tussen medewerkers en hun baas. En dan vooral tussen promovendi en hun promotor. Sommige zaken lopen nog, andere zijn opgelost, soms voor iedereen positief, soms niet, zo vertelde ze aan Observant.

Toegevoegde waarde

De instellingen zoeken nog naar de precieze invulling van het takenpakket. En hoewel de tussentijdse resultaten nog moeten komen, is minister Ingrid van Engelshoven nu al optimistisch: “Ombudspersonen geven door melding en rapportage een beter beeld van intimidatie en wangedrag. Daarom ben ik van mening dat een ombudsfunctionaris bij iedere universiteit een toegevoegde waarde heeft.” Medio 2020 vindt de eindevaluatie plaats en het is dan aan universiteitenvereniging VSNU en de vakbonden om de functie in de cao op te nemen.

Marjo van der Valk, woordvoerster van de gezamenlijke vakbonden van de TU/e, zegt te hopen dat die evaluatie ook het College van Bestuur van de TU/e zal overtuigen om snel zo’n functionaris aan te stellen. “We vragen er als bonden al ruim vijftien jaar om, we hadden destijds zelfs al een emeritus-hoogleraar op het oog als een geschikte kandidaat voor de functie, maar ons verzoek werd al die jaren steevast afgewezen. Nu plaatsen we het zo eens in de twee jaar weer op de agenda in ons overleg met het CvB.”

Controle

In die vijftien jaar zegt Van der Valk eigenlijk nooit een duidelijk onderbouwde verklaring te hebben gekregen op de vraag waarom een ombudsman of -vrouw geen goede keuze zou zijn voor de TU/e. “Al hebben we daar natuurlijk wel zo onze gedachten over. Zo’n ombudsman opereert onafhankelijk, gaat gedegen onderzoek doen, stukken lezen, met mensen praten en daarmee geef je als CvB een deel van de controle uit handen. Zo’n ombudsman heeft veel meer macht dan de vertrouwenspersonen waar de universiteit nu mee werkt. Ik kan me voorstellen dat men daar in het verleden wel angst voor had.”

Bij het huidige CvB bespeurt Van der Valk een andere houding, een die veel opener is als nagedacht wordt over de vraag of het aanstellen van een ombudsman noodzakelijk is. Of het ermee te maken heeft dat het CvB sinds begin van dit jaar voor het eerst een vrouwelijk bestuurslid - vicevoorzitter Nicole Ummelen - in de gelederen heeft, durft ze niet beweren. “Ook bij de andere leden van het CvB bemerk ik dat die er anders instaan dan hun diverse voorgangers uit het verleden. En ook van de kant van Dienst Personeelszaken zie ik dat men voor deze problematiek meer oog heeft.”

Namens het CvB reageert universiteitssecretaris Susanne van Weelden op de vraag of de TU/e in 2020 mogelijk een ombudsman of -vrouw wil aanstellen. Van Weelden: "Het klopt dat dit CvB sociale veiligheid hoog op de agenda heeft staan. In 2020 worden de nu al bestaande mogelijkheden om problemen aan te kaarten, verder uitgebreid. Bijvoorbeeld met de mogelijkheid om zaken anoniem te melden en met het aanstellen van een vertrouwenspersoon speciaal voor onze promovendi. Zo'n ombudsfunctionaris kan daar nadrukkelijk onderdeel van gaan uitmaken als de resultaten van de pilot bij de eerdergenoemde universiteiten positief zijn. Dat is ook zo met de bonden afgesproken."

Vertrouwenspersoon

Of een Eindhovense ombudsman of -vrouw straks ook direct een stevig aantal gevallen te verwerken krijgt, zoals in Maastricht, weet Van der Valk niet. “Maar dat heeft ermee te maken dat we op dit moment niet weten hoeveel mensen er aan de TU/e met problemen rondlopen waarmee ze graag naar een ombudsman zouden willen stappen, maar waarbij ze de vertrouwenspersoon mijden. Die heeft namelijk veel minder macht en kan eigenlijk alleen maar advies uitbrengen. Dan denken mensen wellicht al snel: ‘daar schiet ik niets mee op’."

Ook het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren (LNVH) ziet dat probleem. Volgens de woordvoerster van deze organisatie slaagt de pilot alleen als de ombudsman of -vrouw écht onafhankelijk is en beslissingsmacht heeft om een onderzoek in te stellen. Ze vindt de functie een nuttige aanvulling op de vertrouwenspersonen, die minder handelingsruimte hebben. “De wereld van de wetenschap is klein. Veel vertrouwenspersonen staan nog dicht bij direct leidinggevenden. Zij kunnen misstanden wel bij het College van Bestuur melden, maar daar houdt hun rol vaak op.” 

Van der Valk hoopt er in ieder geval op dat ze nog voor haar pensionering, die over twee jaar is, de komst van een ombudsman of -vrouw zal meemaken. "Maar eerder mag natuurlijk ook."