- Onderzoek
- 06/11/2018
Profpraat | Denk niet te licht over klokverzetten
Even leek het erop dat vorig weekend een van de laatste keren was dat we de klok moesten verzetten. De Europese Commissie pleit voor afschaffing van het halfjaarlijks klokverzetten vanaf komend voorjaar, maar de beslissing over permanente zomer- of wintertijd blijkt toch complexer dan gedacht. Hoe komt het dat we bij het verzetten van de klok een sociale jetlag ervaren, heeft iedereen hier last van en kunnen we zelf iets doen om de hinder te verminderen? En welke tijd is nu beter: de zomer- of wintertijd?
Ons lichaam is geen moment van de dag hetzelfde. Hormoonspiegels veranderen voortdurend, processen gaan aan en uit en er is een tijd van activatie en een tijd van slaap. Het is daarom heel belangrijk dat we leven naar onze interne klok, benadrukt zowel Sebastiaan Overeem, arts slaapstoornissen en hoogleraar Intelligent Systems for Sleep Disorders, als lichtexpert Yvonne de Kort, hoogleraar Human-Technology Interaction.
De Kort: “Onze interne klok bestrijkt iets meer dan 24 uur en moet telkens worden bijgesteld om in de pas te lopen met het dag-/nachtritme. Dat gebeurt voornamelijk door licht, ondanks het feit dat we steeds meer binnen leven. We kunnen wel denken dat we zelf kunnen bepalen hoe laat we kunnen opstaan en met kunstlicht onze lichtblootstelling kunnen beïnvloeden, maar het is heel ongezond om wakker te zijn op tijden dat je lichaam aangeeft ‘ik moet slapen’ - en andersom.”
Sociale jetlag
“Onze wereld is afgestemd op ochtendmensen - mensen die het dichtst bij een 24-uursritme zitten - en avondmensen hebben het daar moeilijk mee. Ze worden ‘s ochtends door de wekker gestoord en moeten opstaan voordat hun bioklok daar klaar voor is. Bijslapen in het weekend om het slaaptekort te verminderen, brengt de biologische klok alleen maar meer in verwarring. We spreken dan over een sociale jetlag, met alle lichamelijke en psychologische consequenties tot gevolg. En de zomertijd maakt dat alleen maar erger.”
Concentratieproblemen, energiegebrek, stemmingswisselingen tot aan een verhoogde kans op diabetes en obesitas liggen op de loer als de biologische klok verstoord raakt, legt Overeem uit. “Veruit de meeste mensen die wij in de kliniek zien met een zodanig verstoord ritme dat het hun dagelijks functioneren beïnvloedt, zijn extreme avondmensen – de sociaal gewenste tijden van opstaan leiden tot een structureel slaaptekort. En wij zien slechts het topje van de ijsberg. Mensen neigen sowieso meer naar een avondritme, met name scholieren en studenten, die een tijdelijk verschoven bioklok hebben. Het moeilijk uit bed kunnen komen is echt niet altijd een slechte smoes.”
Luister naar je eigen klok
Hoewel het op het eerste gezicht positief lijkt, de zomertijd met lange terras-avonden, heeft het over het hele jaar door bekeken vooral nadelen, zegt Overeem. “We zitten eigenlijk al in de verkeerde tijdszone omdat we uit praktische overwegingen gekozen hebben om met het vasteland van Europa mee te gaan. Vergeleken met Duitsland en Oostenrijk komt bij ons de zon ‘s ochtends sowieso al later op. Bij permanente zomertijd betekent dat dat we de zon in een periode van vier maanden pas na 8.30 uur gaan zien, terwijl we gewoon vroeg op moeten. Tel daar bij op dat je ‘s avonds de neiging hebt later naar bed te gaan en je hebt al snel een licht- én slaaptekort. ”
De gemiddelde mens - en zeker de avondmensen onder ons - is dus beter af met de wintertijd als permanente tijd, meent ook De Kort. “Het zou daarnaast goed zijn om open te staan voor flexibele werk- en schooltijden, de ultieme oplossing voor onze verschillen in biologische klok. Maar praktisch gezien werkt dat helaas nog niet zo goed. Tot die tijd is mijn advies: ‘s avonds eerder het kunstlicht uit - weg met die schermen! - en ‘s ochtends vroeg beginnen met een flinke dosis kunstlicht en naar buiten. Luister naar je eigen klok en maak van jezelf niet nog meer een avondmens.”
Over Profpraat
Onze wetenschappelijke staf is dé vraagbaak om actuele kwesties aan voor te leggen. Of het nu gaat om de energietransitie, automatisering of het gevaar van hackers; zij geven duiding aan zaken die in het nieuws spelen. Trump zou zeggen: “Dat is ook maar een mening”, maar wij waarderen die ten zeerste en brengen daarom elke drie weken een nieuwe aflevering van Profpraat.
Discussie