Je wordt meer beïnvloed door de mensen om je heen dan je zelf wellicht beseft. Bepaalde eigenschappen blijken zich bijvoorbeeld door sociale netwerken te verbreiden, vertelt Gerrit Rooks. “Dan moet je denken aan roken en zwaarlijvigheid, maar ook geluk en eenzaamheid. De kans dat je zelf last van overgewicht krijgt als zwaarlijvigheid voorkomt in je netwerk, kan oplopen tot tientallen procenten. En dat gaat door tot in de derde graad: dus contacten van contacten van contacten hebben nog een effect op je gedrag - hoewel die beïnvloeding met elke stap wel snel afneemt.”

Rooks, afgestudeerd als psycholoog en gepromoveerd als socioloog, doet ook onderzoek naar perceptie van netwerken: in hoeverre zijn mensen zich bewust van de onderlinge verhoudingen tussen mensen in hun netwerk, bijvoorbeeld. “In het algemeen kun je zeggen dat vrouwen daar meer inzicht in hebben dan mannen. Wat daarbij opvalt, is dat ze met name beïnvloedingsrelaties goed herkennen, terwijl men altijd denkt dat vrouwen juist goed zijn in het beoordelen van affectieve relaties - ofwel wie elkaar leuk vindt.”

Vrouwen netwerken anders dan mannen

Vrouwen netwerken sowieso gemiddeld anders dan mannen, vertelt de universitair docent uit de groep Human Technology Interaction. “Je ziet dat mannen zich makkelijker in groepen bewegen, terwijl vrouwen meer één-op-één relaties onderhouden, met alle wrijving die dat mogelijk met zich meebrengt. Dat zie ik ook terug bij mijn eigen zoon en dochter.”

Er zijn ook aanwijzingen, formuleert Rooks voorzichtig, dat vrouwen meer moeite hebben met ‘instrumenteel’ netwerken. Contacten leggen uit strategische carrièreoverwegingen, in plaats van met puur vriendschappelijke bedoelingen, wordt door veel mensen als ‘vies’ ervaren, legt hij uit. “Relaties moeten authentiek zijn, die mag je niet inzetten om ervan te profiteren - dat morele gevoel lijken vrouwen sterker te hebben dan mannen.” Dat is misschien ook wel een van de redenen - opgeteld bij het feit dat mensen zich van nature aangetrokken voelen tot mensen die op ze lijken - dat vrouwen slecht doordringen tot het ‘old boys network’. “Dat hoeft niet alleen kwade opzet te zijn vanuit die mannen.”

Netwerken in Oeganda

Niet alleen mannen en vrouwen verschillen in hoe ze omgaan met netwerken, ook de etnische achtergrond en woonomgeving doen ertoe. Rooks geeft al jaren regelmatig les aan een universiteit in Oeganda, en heeft daar ook veel onderzoek gedaan. “Je ziet daar vooral een groot contrast tussen netwerken in de hoofdstad, Kampala, en het platteland. In Kampala is het leven relatief westers, individualistisch en dynamisch, terwijl het platteland heel collectivistisch en traditioneel is. Ondernemers in de stad gebruiken hun netwerk min of meer zoals hier, maar op het platteland zou je zelfs kunnen zeggen dat de netwerken, in de praktijk de ‘extended family’, eerder een negatieve invloed hebben. Alle winst wordt namelijk geacht gedeeld te worden met iedereen uit die kring, waardoor er geen geld overblijft om in het bedrijf te investeren.”

Ook in Kampala zijn er wel verschillen met ‘westerse’ netwerken, maar die zijn voor een buitenstaander niet altijd direct duidelijk, aldus Rooks. “Pas na jaren werd me duidelijk dat ook aan de universiteit nog veel scheidslijnen tussen stammen lopen. De prinicipal van de universiteit is een Musoga uit Oost-Oeganda. Dat is in zijn personeelsbeleid te zien, hij omringt zich bij voorkeur met stamgenoten. Dat is vanuit zijn optiek verstandig, denk ik. De automatische loyaliteit van stamleden maakt het een stuk makkelijker om staande te blijven bij ‘couppogingen’. Een ander voorbeeld is een promovendus die ik begeleidde. Leden van een rivaliserende groep probeerden zijn promotie - tijdens de verdediging nog wel! - te blokkeren, terwijl zijn onderzoek gepubliceerd was in goede journals.”