Toen Sultan Jumayev tijdens een werkbezoek in Duitsland van zijn promotor Elena Lomonova hoorde dat er iets bijzonders was met zijn promotie – de vijfduizendste van de TU/e - was zijn eerste gedachte eigenlijk: ai, nog meer gedoe. Want zijn promotie was al niet standaard – hij volgde een zogeheten ‘double degree’-programma, voortvloeiend uit een samenwerking tussen de TU/e en de Finse Lappeenranta University of Technology.

“Dat komt erop neer dat je één onderzoek doet, en ook één proefschrift schrijft, maar dat je begeleid wordt vanuit twee universiteiten, en je proefschrift ook aan beide instellingen verdedigt”, legt de lange, sportief ogende Turkmeen uit in vloeiend Engels met Russisch accent. “Ik ben de eerste promovendus in deze samenwerking, en moest aan twee uiteenlopende sets protocollen en deadlines voldoen.”

Gelukkig voor hem is er een ‘shortcut’ gevonden, vertelt hij. “In Finland bestaat de verdediging uit twee delen, en het laatste deel is nu geïntegreerd in de promotieceremonie hier in Eindhoven, waar ik ook het leeuwendeel van het werk heb gedaan. Mijn Finse opponent is opgenomen in de promotiecommissie van de TU/e.”

Eerste Turkmeen

De promotie van Jumayev is nog op een derde manier bijzonder: hij is de eerste Turkmeen die doctorstitel aan de TU/e behaalt. Zijn vaderland ligt ingeklemd tussen Iran en Afghanistan in het zuiden, en Oezbekistan en Kazachstan in het noorden. “Het land bestaat grotendeels uit woestijn, de Karakum”, vertelt hij enthousiast. “Dat betekent zoiets als ‘zwart zand’. De rivierdalen zijn een soort oases; daar wonen de mensen. Die zijn aardig en erg open – familie is erg belangrijk in Turkmenistan. Als kind logeerde ik ’s zomers bij mijn oma in een klein dorpje. Ik vond het heerlijk om daar te zwemmen, vissen en door de bossen te zwerven. Dat mis ik hier nog het meest.”

Turkmenistan is een schaars bevolkt en relatief arm land, hoewel het over diverse bodemschatten beschikt, waaronder olie. Maar het was ook onderdeel van de voormalige Sovjet-Unie, benadrukt Jumayev. “Dat betekent dat iedereen die dat wilde, toegang had tot goed onderwijs. Mijn ouders zijn dan ook hoog opgeleide mensen, en ook ik ben nog naar een op Russische leest geschoeide school geweest, waar ik naast Turkmeens ook vloeiend Russisch heb geleerd – ik beschouw mezelf dan ook als tweetalig.”

Na de middelbare school vertrok Jumayev op zijn zestiende naar Sint-Petersburg om daar een ingenieursopleiding te volgen. “Onderwijs is tegenwoordig niet gratis meer in Rusland, maar deze universiteit kon ik betalen door drie dagen per week te werken in het bedrijf van mijn oom, die ook naar St. Petersburg verhuisd was. Hij heeft daar een houtbedrijf, en ik ontwierp houten ‘cabins’ voor zijn klanten.”

Overgang

De overgang van het afgelegen Turkmenistan naar de Russische metropool - met evenveel inwoners als zijn vaderland - was groot, vertelt hij. “Rusland ligt qua cultuur tussen Azië en Europa in, weet ik nu, maar het verschil voelde voor mij destijds als gigantisch. De mensen in Sint-Petersburg waren een stuk geslotener dan ik gewend was, hoewel Russen veel emotioneler zijn dan bijvoorbeeld Nederlanders. Ik sprak Russisch, maar ik moest me nog wel het lokale jargon eigen maken. Dat was toch anders dan de taal van de klassieke Russische literatuur die ik had geleerd.” Na verloop van tijd lukte het me toch om “de sleutel naar het hart van de Russen te vinden”, zoals hij het verwoordt, en vrienden te maken. “Uiteindelijk zijn mensen overal ter wereld hetzelfde. Min of meer.”

In zijn vierde jaar in Sint-Petersburg hoorde hij over de mogelijkheid om een master te volgen aan de Finse Lappeenranta University. “Er was een beurzenprogramma van de Finse overheid, maar die was bedoeld voor Russische studenten. Toen heb ik het geluk gehad dat de coördinator zo goed was om te regelen dat ik, als niet-Rus, ook toelating mocht doen. Ik werd toegelaten, op de voorwaarde dat ik binnen een jaar voldoende Engels moest spreken. Die taal had ik op school nooit geleerd, dus dat was hard werken naast mijn studie en werk. Ik herinner me dat ik vooral veel geslapen heb tijdens de lange metroritten door Sint-Petersburg. Soms zelfs staand!”

De kans die hij onverwacht in Finland kreeg, voorkwam dat Jumayev na zijn studie in Sint-Petersburg naar Turkmenistan terugkeerde om daar ‘in de olie’ te gaan werken. Voor hem was de kans op een traditioneel Turkmeens leven dan groot geweest, denkt hij. “Werken, een huis kopen, trouwen, kinderen krijgen. Ik ben blij dat ik in plaats daarvan de kans heb gekregen om iets van de wereld te zien.”

Gelukje

Hoewel de Finse universiteit hemelsbreed slechts tweehonderd kilometer van Sint-Petersburg staat, was de cultuur aan de andere kant van de grens heel anders, zo ondervond hij. “Gelukkig maakte ik ook daar vrienden en ik wilde graag blijven, maar er was op dat moment na de crisis geen werk. Ik had al bijna een ticket terug naar Turkmenistan geboekt toen ik hoorde over de double degree en mocht solliciteren bij Elena Lomonova. Dat zij een Russische achtergrond heeft, was voor mij een gelukje, denk ik. ”

In ieder geval werd hij aangenomen als promovendus, op een project waarin hij een model ontwikkelde om elektromotoren op basis van permanente magneten te ontwerpen. Dergelijke motoren zijn bij uitstek geschikt om extreem hoge rotatiesnelheden mee te bereiken, wat ze geschikt maakt voor bijvoorbeeld draagbare beademingsapparatuur – de testcase in het geval van Jumayevs project.

Na een aanloop van een half jaar onderzoek in Finland vestigde de Turkmeen zich in Eindhoven. “Weer liet ik alles achter en moest nieuwe vrienden maken, want zonder vriendschappen kan ik niet leven. Gelukkig viel dat mee, want Nederlanders blijken socialer dan Finnen.” In Eindhoven wonen bovendien veel jonge, hoogopgeleide mensen uit allerlei culturen met een mindset die aansluit bij de zijne, merkte Jumayev.

“Sowieso verdiep ik me tegenwoordig in culturen zonder te oordelen. Aan elke goede eigenschap van een samenleving is namelijk wel een nadeel verbonden, en andersom. Dat heb ik wel geleerd. Na mijn promotie ben ik ook van plan mijn sociale en culturele kant weer meer aandacht geven; ik geloof namelijk dat je culturele vorming in evenwicht moet zijn met je technische vaardigheden. Ik lees veel over sociologie, culturen en religie; het is een soort tweede baan voor me.”