De organisaties (waaronder ook wetenschapsfinancier NWO en genootschap KNAW) willen publiek gefinancierde wetenschappelijke artikelen voor iedereen gratis toegankelijk maken, evenals de onderliggende data. Over drie jaar zou ‘open science’ in de hele Europese Unie de standaard moeten zijn, vinden ze.

Daar moet nog wel iets voor gebeuren. Je kunt niet zomaar alle ruwe data op het internet zetten: denk alleen al aan privacyproblemen. En buitenstaanders worden ook niet zomaar wegwijs uit ruwe data. Soms moet je die een beetje structureren voordat ze echt toegankelijk zijn.

Daarom gaan de tien betrokken organisaties samen randvoorwaarden stellen om hergebruik van onderzoeksgegevens mogelijk te maken. Ze willen open data ook meewegen in de beoordeling van wetenschappers (en onderzoeksgroepen) die financiering aanvragen: wie zijn data voor iedereen toegankelijk maakt, moet daarvoor beloond worden.

Tenslotte willen ze ervoor zorgen dat het ‘brede publiek’ werkelijk toegang heeft tot de wetenschappelijke informatie die openbaar wordt. De artikelen en data moeten vindbaar en begrijpelijk zijn.

Staatssecretaris Sander Dekker van Wetenschap is er blij mee. “Met dit plan van aanpak kan Nederland zijn toppositie in de wereld vasthouden”, zegt hij in een persbericht. “Open science versnelt en verbetert onderzoek en innovatie en dat zorgt voor economische groei, meer banen en antwoorden op maatschappelijke uitdagingen.”

Dekker maakt zich in Europa hard voor ‘open access’ (de volledige toegankelijkheid van wetenschappelijke artikelen) en de ‘vrijheid van data’, oftewel open science (waarbij ook de onderzoeksgegevens voor iedereen beschikbaar zijn).

Het politieke idee is dat uitgevers nu te veel macht hebben. Ze laten het echte werk door wetenschappers doen en diezelfde wetenschappers moeten ook nog eens betalen voor een abonnement op de tijdschriften waarin hun artikelen verschijnen. Dat maakt de wetenschap slecht toegankelijk voor buitenstaanders, die de dure abonnementen op tijdschriften niet kunnen betalen.

In een systeem van open access betalen wetenschappers niet meer voor een abonnement op een tijdschrift, maar voor een publicatie erin. Als het artikel eenmaal in het tijdschrift staat, mag iedereen het gratis lezen.

De overstap naar open access vergt nog wel wat onderhandelingen met uitgevers. Die willen hun verdienmodel niet zomaar loslaten. Maar dat lijkt een kwestie van tijd.

De ontwikkelingen zijn vanaf vandaag te volgen via www.openscience.nl.